Żak: Niemieckie, nazistowskie łamanie prawa międzynarodowego na przykładach bombardowania miasta Wielunia oraz szpitali – ss. Elżbietanek i Dzieciątka Jezus w Warszawie w okresie II Wojny Światowej
Prawo międzynarodowe publiczne w kwestii państw o charakterze totalitarnym pozostaje bierne w tym znaczeniu, że nie ma instrumentu, by skutecznie zakazać istnienia takiemu państwu. Systemy totalitarne były, są i zapewne będą. Dziś głównym takim przykładem pozostaje Korea Północna z systemem obozów pracy, gdzie dokonywane jest regularne ludobójstwo obywateli kraju przez przywódcę i partię komunistyczną.
Prawo międzynarodowe nie posiada i nigdy nie posiadało skutecznego instrumentu, którym mogłoby zakończyć egzystencję takiego państwa. Jedyne skuteczne rozwiązanie to nałożenie sankcji (obecnie stosowane przez RB ONZ). Zgoła inaczej sytuacja wyglądała w latach 30-XX wieku, po dojściu Adolfa Hitlera do władzy. Owszem istniała Liga Narodów, jednakże była ona całkowicie inną organizacją od jej następczyni – ONZ. LG była swoistym klubem towarzyskim i na tym jej rola de facto i de iure się kończyła.
Dopiero świat bogaty w doświadczenia II wojny światowej powołał do życia trybunały karne oraz wprowadził do systemu prawa międzynarodowego pewne ogólne zasady, np. ius cogens (norma peremptoryjna), do których można zaliczyć np. zakaz agresji zbrojnych czy zakaz ludobójstwa (które de facto dopiero definiuje art. II Konwencji z 1948 roku w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa[1], z kolei Art. 6 Statutu MTK określa czyny ludobójcze[2]). Najpoważniejszą formą naruszenia norm MPHKZ[3] jest dopuszczenie się zbrodni ludobójstwa. Powstanie tego terminu zawdzięcza się Polakowi, Rafałowi Lemkinowi.
Przechodząc do czasu II wojny światowej trzeba zaznaczyć, że jest nieprawdą, iż wówczas nie istniały w świadomości społeczności międzynarodowej żadne dokumenty normujące zasady humanitarnego prowadzenia konfliktów zbrojnych. Regulamin wojny lądowej z 1907 r. zabraniał bombardowania w jakikolwiek sposób bezbronnych miast, wsi, domów mieszkalnych i budowli (IV Konwencja haska dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (1907) art. 25[4]. Podobny zakaz wprowadzała IX konwencja haska o bombardowaniu przez morskie siły zbrojne w czasie wojny (1907)[5]). Z kolei reguły wojny powietrznej z 1923 zabraniały bombardowania lotniczego w celu zastraszenia ludności cywilnej albo niszczenia czy uszkadzania własności prywatnej nie mającej charakteru wojskowego bądź zranienia niewalczących (art. 24 The Hague Rules of Air Warfare[6], gdzie co prawda reguły nie zostały ratyfikowane, aczkolwiek państwa uczestniczące w pracach włączyły je do swoich regulaminów). Podobny zakaz zawierał art. 4 projektu Konwencji o ochronie ludności cywilnej przed nowymi narzędziami wojny przyjętego na konferencji Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego w Amsterdamie w 1938 roku[7]. Jednomyślna uchwała Zgromadzenia Ligi Narodów z 30 września 1938 r. uznawała rozmyślne bombardowanie ludności cywilnej za bezprawne[8].
Przechodząc stricte do case study, pierwsze złamanie tych wszystkich regulacji prawa międzynarodowego przez III Rzeszę nastąpiło już w pierwszym dniu II wojny światowej. Hitler pokazał bojaźliwym zachodnim przywódcom, że ma on zamiar prowadzić konflikt zbrojny bez jakichkolwiek zasad. Miała to być wojna odmienna od poprzednich i taką faktycznie była; była wojną łamiącą wszelkie reguły gry wojennej, była wojną ludobójczą. Pierwszą ofiarą takiego łamiącego wszelkie dotychczasowe regulacje prawa międzynarodowego ataku był Wieluń. W Wieluniu – mieście otwartym, nie stacjonowały jednostki wojskowe lub ich dowództwa. Miasto nie miało żadnego znaczenia strategicznego. Nalot na nie był zatem wyłącznie atakiem obliczonym na szerzenie terroru. Był uderzeniem w bezbronną ludność cywilną, które miało doprowadzić do fali paniki wśród mieszkańców. Czary goryczy dodaje fakt zbombardowania wieluńskiego budynku szpitalnego, na którego dachu widniał Czerwony Krzyż (w myśl art. 27 IV Konwencji haskiej z 1907 r. stanowiący o ochronie obiektów historycznych, zabytkowych, użyteczności publicznej oraz szpitali). Przepis nakłada na państwo, które chce skorzystać z jego ochrony, obowiązek szczególnego oznakowania, które ma być uznane przez każdą ze stron konfliktu.
W Wieluniu pierwszym celem niemieckich Sztukasów był szpital Wszystkich Świętych. By obiekt ten uzyskał ochronę prawa humanitarnego, konieczne jest jego właściwie oznaczenie. W okresie międzywojennym, oczywiste było wykorzystywanie symbolu Czerwonego Krzyża jako ogólnie i powszechnie przyjętego znaku ochrony chorych i rannych. Zginęły wtedy 32 osoby: 26 chorych, 4 osoby z personelu szpitalnego, oraz 2 siostry zakonne. Ogółem zginęło w Wieluniu 1200 osób, a zniszczenia sięgały 75% zabudowy miejskiej. Były one tak duże, że nawet osiedlający się tu później Niemcy, nazywali miasto "kamienną pustynią"[9]. Atak na Wieluń był pogwałceniem wielu norm konfliktów zbrojnych, w szczególności zasady humanitaryzmu i proporcjonalności.
Kolejnym przykładem niemieckiego barbarzyństwa było zbombardowanie w 29 dniu Powstania Warszawskiego szpitala ss. Elżbietanek przy ulicy Goszczyńskiego, w wyniku którego zginęło 200 rannych i część personelu. Mokotowski szpital, zgodnie z konwencjami międzynarodowymi, oznaczony był Czerwonym Krzyżem. Mimo to, stał się celem ataków Luftwaffe[10]. Niemcy z całą pewnością celowo i świadomie bez najmniejszych skrupułów obrali za cel tenże obiekt cywilny, chroniony przepisami prawa międzynarodowego. Nie było to dzieło przypadku, lecz zaplanowanej kolejnej barbarzyńskiej akcji.
Trzecim przypadkiem pogwałcenia norm prawa międzynarodowego, omawianym w opracowaniu, był, tzw. czarny poniedziałek w Warszawie, którą bombardowano od 6 rano do 20 wieczorem. Luftwaffe zrzuciło 560 ton bomb kruszących, w tym pierwsze bomby 1000-kilogramowe. Na Warszawę Niemcy zrzucają również 72 tony bomb zapalających. Ginie około 10 tysięcy mieszkańców stolicy. Niemcy bombardują ostatni czynny w Warszawie szpital – Szpital Dzieciątka Jezus[11]. Niemcy wciąż nie mieli dosyć zbrodni. W dalszym ciągu wykraczali daleko poza ramy konwencji międzynarodowych. W swojej nienawiści do powstańców, bombardowali nie tylko szpitale, ale i ogólnie przyjęte zasady prowadzenia wojny i humanitarności.
Piotr Żak
[1] Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1948 r. (ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 1950 r.) [w:] „ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych”; http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19520020009 24.10.2020.
[2] Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. [w:] „ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych”; http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20030780708 24.10.2020.
[3] Skrót ten oznacza: Międzynarodowe Prawo Humanitarne i Konfliktów Zbrojnych
[4] IV Konwencja haska dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej z 1907 [w:] „ISAP – Internetowy System Aktów Prawnych”; http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19270210161 24.10.2020.
[5] Konwencja o bombardowaniu przez morskie siły zbrojne w czasie wojny, Haga 18.10.1907 [w:] „Wolters Kluwer”; https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konwencja-o-bombardowaniu-przez-morskie-sily-zbrojne-w-czasie-wojny-16778209/art-6 24.10.2020.
[6] The 1923 Hague Rules of Air Warfare; https://international-review.icrc.org/sites/default/files/S0020860400071370a.pdf 24.10.2020.
[7] Draft Convention for the Protection of Civilian Populations Against New Engines of War. Amsterdam, 1938 [w:] ICRC – International Committee of the Red Cross; https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/TRA/345?OpenDocument 24.10.2020.
[8] Protection of Civilian Populations Against Bombing From the Air in Case of War, League of Nations, September 30, 1938 [w:] “International Law on the Bombing of Civilians”; http://www.dannen.com/decision/int-law.html#d 24.10.2020.
[9] M.Grela, Bombardowanie Wielunia. Kiedy rozpoczęła się II wojna światowa? [w:] www.1939.pl; http://www.1939.pl/zbrodnie-wojenne/bombardowanie-wielunia/index.html?fb_comment_id=10150492612578724_21220891 24.10.2020.
[10] Szpitale powstańczej Warszawy (cz. II) [w:] „Skalpel”, nr 5/2007, Biuletyn Wojskowej Izby Lekarskiej; http://www.oil.org.pl/xml/oil/oil72/gazeta/numery/n2007/n200705/n20070510 24.10.2020.
[11] 25 września 1939 r. – Niemcy cały dzień bombardują Warszawę [w:] „Nauka w Polsce”; https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C366541%2C25-wrzesnia-1939-r-niemcy-caly-dzien-bombarduja-warszawe.html 24.10.2020.
Kategoria: Historia, Publicystyka
