Michał Bobrzyński
80 lat temu, 3 lipca 1935 roku zmarł w Łopuchówku k. Poznania, w wieku 85 lat (ur. 30 IX 1849), Michał Hieronim Bobrzyński, historyk, publicysta i polityk konserwatywny; pochodził z mieszczańskiego patrycjatu Krakowa, zięć Hipolita Cegielskiego; ukończył prawo na UJ, gdzie się doktoryzował (1872) i habilitował (1874); następnie kontynuował studia w Berlinie i Strasburgu; mając 28 lat (w 1877) został profesorem historii prawa polskiego i niemieckiego na UJ; od 1878 roku członek Akademii Umiejętności, od 1880 członek honorowy Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, od 1893 honorowy profesor Uniwersytetu Lwowskiego; był także dyrektor Krajowego Archiwum Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie; dziełem swego życia – Dziejami Polski w zarysie (1877), wielokrotnie potem wznawianymi i uzupełnianymi – stanął w szeregu współtwórców krakowskiej szkoły historycznej, wyrażającej najdobitniej jej główną tezę, że przyczyną upadku Rzeczypospolitej była jej „anomalia ustrojowa” na tle rozwoju nowożytnej Europy, czyli brak absolutyzmu monarszego, silnej władzy centralnej oraz administracji, przy czym w przeciwieństwie do jej starszych przedstawicieli (J. Szujski, ks. W. Kalinka) nie uwzględniał w historiozofii czynnika religijno-prowidencjalistycznego, za co był przez nich krytykowany i posądzany nawet o makiawelizm i statolatrię (osobiście był jednak żarliwym katolikiem, czytającym Biblię wyłącznie w greckim oryginale, a jako zarządca Galicji prowadził politykę prokościelną); w swojej działalności politycznej od początku związany był z konserwatywną „partią krakowską” (tzw. Stańczycy), stając się od lat 90. XIX wieku jej faktycznym przywódcą; od 1885 roku był posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie i do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu; jako wiceprezydent (formalnym prezydentem był z urzędu namiestnik Galicji i Lodomerii) Rady Szkolnej Krajowej w latach 1891-1902 położył wielkie zasługi dla rozbudowania i podwyższenia poziomu edukacji; po zamordowaniu (1908) przez ukraińskiego terrorystę Andrzeja hr. Potockiego został namiestnikiem Galicji (do 1913) i starał się kontynuować jego politykę szukania ugody z Ukraińcami; na tym tle popadł w konflikt z Narodową Demokracją oraz ze zbliżającymi się do niej konserwatystami wschodniogalicyjskimi (tzw. Podolacy); szukając przeciwwagi dla opozycji zbudował tzw. Blok Namiestnikowski wraz z rozłamową frakcją PSL – Jana Stapińskiego; jako namiestnik rozciągnął także parasol ochronny nad półjawną działalnością paramilitarną J. Piłsudskiego i jego towarzyszy; w okresie I wojny światowej reprezentował (jako współzałożyciel i przywódca Ligi Państwowości Polskiej w 1915) tzw. orientację austro-polską, czyli dążenie do przekształcenia dualistycznej Monarchii Austro-Węgierskiej w trialistyczną, której trzecim członem miałoby być Królestwo Polskie utworzone z Galicji oraz b. Królestwa Kongresowego; w 1917 roku został austriackim ministrem ds. Galicji, lecz jego polityka (i rozwiązanie austro-polskie) legła w gruzach po Traktacie Brzeskim; jako członek Komisji Konstytucyjnej powołanej przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego, a następnie kierownik Ankiety Konstytucyjnej przy prezydencie ministrów J.I. Paderewskim, przeszedł w projektach ustrojowych gładko od modelu monarchii konstytucyjnej do republiki prezydenckiej; jego statokratyczna koncepcja uwzględniała zawsze także umiarkowany parlamentaryzm, pluralizm partyjny oraz rozróżnienie pomiędzy konstytucyjną demokracją a ochlokracją, czyli rządami motłochu; surowo potępił zamach majowy J. Piłsudskiego i pomimo permanentnego antagonizmu z endecją (którą uważał za stronnictwo najszkodliwsze dla sprawy polskiej) pozwolił jej wysunąć demonstracyjnie swoją kontrkandydaturę przeciwko Marszałkowi na urząd prezydenta RP; z tego samego powodu nie aprobował podjętej przez jego syna Jana (1882-1951) próby politycznej konsolidacji konserwatystów w ramach obozu sanacyjnego, lecz nie dezawuował jej publicznie i zamilkł, wycofując się do życia prywatnego, którego resztę spędził w Wielkopolsce; kawaler Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą OOP.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
