Maksymowicz: Pamięci Feliksa Konecznego

Feliks Koneczny wyodrębnił pięć kategorii bytu, które decydują o miejscu danej cywilizacji w świecie. Są nimi: dobro, prawda, zdrowie i dobrobyt oraz piękno. Do kategorii dobra zaliczył on zagadnienie moralności, która nie jest jedna dla całej ludzkości.

Przypadająca w dniu 10 lutego 2009  sześćdziesiąta rocznica śmierci Feliksa Konecznego znakomitego historyka, a przede wszystkim wybitnego historiozofa i znawcy cywilizacji upływa w Polsce cicho i bez żadnych uniwersyteckich i naukowych sympozjów oraz konferencji, jakimi zwyczajowo przypomina się wielkość dzieła podobnych twórców. Tym bardziej trzeba odnotować spotkanie jakie odbyło się z tej okazji we wrocławskim oddziale Civitas Christiana, na którym Piotr Sutowicz wygłosił odczyt pt. „Feliks Koneczny i jego teoria wielości cywilizacji – refleksje u progu XXI wieku”. Od zwrotu jaki pod każdym względem dokonał się w 1989 roku, coraz bardziej aktualna staje się potrzeba zdefiniowania naszej obecnej i przyszłej roli w Europie oraz na świecie. Polska stała się krajem otwartym, nie tylko na przepływ kapitału, towarów i ludzi, lecz również na idee, cele i zasady życia indywidualnego oraz zbiorowego. Wobec znacznego zamieszania jakie panuje w tej materii przypomnienie Feliksa Konecznego, a szczególnie jego dorobku naukowego może być wielce pomocne dla wyboru dalszej naszej drogi na cywilizacyjnych szlakach świata i Europy.

Kategorie bytu

Feliks Koneczny wyodrębnił pięć kategorii bytu, które decydują o miejscu danej cywilizacji w świecie. Są nimi: dobro, prawda, zdrowie i dobrobyt oraz piękno. Do kategorii dobra zaliczył on zagadnienie moralności, która nie jest jedna dla całej ludzkości. Uznał, że moralność stanowi oś historii i miernik wznoszenia się cywilizacyjnego. Rozwój moralności polega według niego na powiększaniu odpowiedzialności jednostki ludzkiej, której najwyższym wyrazem jest personalizm i osobisty stosunek jednostki do Boga. Rozpatrując zagadnienie prawdy uważał on, że obejmuje ono aspekty prawdy przyrodzonej, jak i nadprzyrodzonej. Moralność w jego koncepcji jest fundamentem dobra. Ważnym dla współczesnego człowieka jest jego uwaga, iż życie „antyreligijne przeciwne jest rozwojowi cywilizacji i musi odbić się niefortunnie na etyce od razu, tudzież na sztukach pięknych, a po niedługim czasie i na innych kategoriach bytu”. Sprawy zdrowia i dobrobytu stawiał on w kategoriach równoważnych dla materialnego i duchowego rozwoju cywilizacji. Dla zdrowego rozwoju cywilizacji oba te byty muszą rozwijać się równolegle, gdyż bez podstaw materialnych nie ma też osiągnięć duchowych, jak i odwrotnie. Dziś byśmy powiedzieli, że jest tu konieczne sprzężenie zwrotne. Ostanie w tej kategorii piękno to swego rodzaju łącznik pomiędzy pozostałymi kategoriami. Wszystkie one w danej cywilizacji występują łącznie, a niedomaganie jednej z nich powoduje upadek pozostałych.

Siedem cywilizacji

Swoje poglądy i rozważania na temat cywilizacji ujął on w podstawowej pracy pt. „O wielości cywilizacji”, która po raz pierwszy ukazała się w latach dwudziestych minionego wieku. Jak zauważył on nie istnieje jedna ludzkość. Ludzie się dzielą na różne sposoby, generalnie jednak reprezentują oni różne cywilizacje. Jedne z nich się rozwijają, a inne stoją w miejscu lub chylą się ku upadkowi. Według niego „cywilizacja to metoda ustroju życia zbiorowego”. Cywilizacja zatem „to suma wszystkiego, co pewnemu odłamowi ludzkości jest wspólnego, a zarazem suma tego wszystkiego, czem się taki odłam różni od innych”. Całe życie ludzkie jest ogarnięte jakąś cywilizacją. Felks Koneczny wyróżnił siedem cywilizacji: bramińską, żydowską, chińską, turańską, łacińską i arabską. Jak zaznaczył człowiek nie można być cywilizowany na różne sposoby. Wszelkie mieszanki cywilizacyjne mają być zgubne dla jednostek i zrzeszeń.

Cywilizacja turańska

Jej cechą jest życie obozowe. Jest to obóz wojenny. „Ludy tej cywilizacji gniją gdy nie wojują” Jest ona najprymitywniejsza. Powstała na obszarach wielkiego stepu euroazjatyckiego. Jej wpływy sięgały do Europy Wschodniej ogarniając Księstwo Moskiewskie, które przekształciło się potem w wielkie imperium. Religia nie odgrywała tu żadnej roli. Charakterystyczny jest tu brak sfery duchowej, a na czoło ważności wysuwają się kategorie materialne, przy czym dochodzenie do dobrobytu odbywało się tu tylko drogą podboju. W cywilizacji tej występują tylko dwie warstwy władcy i poddani. Polacy na szerszą skalę zetknęli się z tą cywilizacją podczas kilkakrotnych najazdów Mongołów w XIII wieku. Pamiątką po tym jest krakowski Lajkonik i sanktuarium na Legnickim Polu, gdzie w 1241 roku rozegrała się bitwa z Mongołami w której zginął książę Henryk Pobożny.

Cywilizacja arabska

Utworzyła się na bazie islamu, ale nie była cywilizacją sakralną. Przykładem wysokiej kultury jaka panowała w tej cywilizacji jest emirat Grenady. Była w nim dbałość o czystość i higienę. Powszechne tu były w średniowieczu łazienki i codzienne kąpiele. Wysoki był tu poziom nauki i filozofii. Pod tym względem cywilizacja ta nawiązywała do podbitego przez Arabów Wschodniego Rzymu, przejmując i rozwijając jego dorobek. Tu wystarczy wspomnieć, że liczby którymi na co dzień się posługujemy noszą nazwę „arabskich”. Wraz z hiszpańskim podbojem półwyspu Iberyjskiego następuje upadek tej cywilizacji, której jednak architektura przetrwała po dzień dzisiejszy budząc podziw i uznanie turystów.

Cywilizacja bramińska

Jest to cywilizacja sakralna, która na podstawie zasad religijnych kreuje życie społeczne i państwowe. Wszystkie instytucje opierają się na filozofii bramińskiej, której wytworem jest kastowość. Kasty są tworami nie przenikającymi się. Człowiek urodzony np. w najniższej kaście niedotykalnych nie ma nigdy szansy na przejście do wyższej kasty. W tej kaście, w której ktoś się urodził musi do końca żyć i umierać. Cywilizacji tej nie ma w Europie. Panuje ona na subkontynencie indyjskim zajmującym ok. 1/6 powierzchni globu.

Cywilizacja żydowska

Została ona przez Konecznego określona jako druga cywilizacja sakralna. Jej istotą jest ujęcie życia zbiorowego w przepisy Biblii Starego Testamentu oraz Talmudu będącego rabinackim zbiorem przepisów szczegółowych. Cywilizacja ta powstała w I i II wieku jako ochronna po zbrojnych powstaniach Żydów przeciw Rzymianom. Rozproszeni po całym świecie Żydzi postanowili przetrwać w jedności, chroniąc się przed wpływami otoczenia. Dużą rolę odegrała tu świadomość „narodu wybranego”. Przeciwnie od zamkniętej cywilizacji bramińskiej okazała się ona bardzo ekspansywna i jej elementy znalazły się w wielu ideologiach europejskich, nawet tych najbardziej oddalonych od wiary w jakiegokolwiek Boga. Dotyczy to również w jakiś sposób takich ideologii jak nazizm, gdzie zamiast Żydów wybranymi byli Niemcy, czy też komunizmu, gdzie wybranym narodem był proletariat.

Cywilizacja chińska

Ogranicza się ona wyłącznie do terytorium Chin. Opiera się ona na ustroju rodowym. Jej istotą jest konfucjonizm, idea lojalności i posłuszeństwa względem władcy. Zasada ta w ośrodkach miejskich została bardzo zredukowana, nie mniej w skali państwowej we wszystkich okresach historycznych występował boski kult władcy, który utrzymał się jeszcze w XX wieku i dotyczył osoby Mao Tse Tunga. W cywilizacji tej władca jest zwolniony z wszelkiej etyki.

Cywilizacja bizantyńska

Wykształciła się ona na terenach wschodniego Cesarstwa Rzymskiego noszącego nazwę Bizancjum w V – VI wieku po jego oderwaniu się od Rzymu. Jego zasadniczą cecha jest podporządkowanie społeczeństwa państwu, które zwolnione jest z etyki. Narzędziem panowania jest prawo pozytywne, które nie wynika z etyki, lecz jest prawem swobodnie stanowionym przez władcę. Religia jest tu elementem funkcjonowania państwa. Za przedstawiciela tej cywilizacji uważa się na ogół Niemcy, choć i inne kraje europejskie wielokrotnie również stosowały podobne charakterystyczne dla tej cywilizacji metody. Przykładem jest tu pokój westfalski zawarty w 1648 roku na mocy, którego przyjęto zasadę „cuis regio eius religio”, czyli czyja władza tego religia. Podobne założenia legły później u podstaw wszystkich państw totalitarnych. Ich cechą jest nadmierny rozrost biurokracji i ingerencja państwa w sferę życia prywatnego obywateli.

Cywilizacja łacińska

Narodziła się w okresie średniowiecza po upadku Cesarstwa Rzymskiego, stając się „cywilizacją europejską”. W życiu społecznym opiera się ona na etyce katolickiej, która jest podstawą prawa. Państwo oparte jest na społeczeństwie, które jest bytem wyższym od państwa. Jest ono dlatego zorganizowane w strukturach państwowych, bo tego pragnie. Cechą wyróżniającą od innych jest nierozerwalność monogamicznego małżeństwa, zniesienie niewolnictwa i zasady zemsty rodowej na rzecz sądownictwa państwowego. Wiąże się to z emanacją rodziny jako podstawowej komórki życia społecznego. Kościół jest niezależny od władzy państwowej. Jest to cywilizacja personalistyczna, która gwarantuje wszystkie prawa człowieka, a przede wszystkim prawo do życia. Zrzeszenia powstają z woli i prymatu ducha w poszukiwaniu prawdy jako normy i dobra jako celu działania. Do podstawowych wartości zalicza zdrowie człowieka jako warunek duchowego i osobowego rozwoju człowieka. Uznaje własność prywatną, jako niezbędny warunek cnotliwego życia.

Twórca niestrudzony

Po odczycie odbyła się burzliwa dyskusja w której podnoszono oddziaływanie na współczesne społeczeństwo polskie różnych innych cywilizacji, które stopniowo wypierają cywilizację łacińską. Jak zauważono w dużo większej skali stało się to już w Europie Zachodniej. Podkreślano, że właśnie dzisiaj wiedza o cywilizacjach jest nam najbardziej potrzebna do obrony tożsamości i dla nowej ekspansji cywilizacji łacińskiej. Słuchacze mieli też okazję poznać liczne dzieła, broszury i artykuły Feliksa Konecznego, które zgromadził i wystawił autor tego odczytu. A był to twórca niestrudzony. Napisał on samych tylko dzieł monograficznych 26, a każde z nich zawiera ok. 400 stron tekstu drobnym drukiem. Kilkaset broszur i obszernych artykułów uzupełnia jego podstawowe rozprawy naukowe. Prowadzony z rozmachem, werwą, kompetencją i elokwencją odczyt poświęcony pamięci Feliksa Konecznego spotkał się z uznaniem wyrażonym długotrwałymi brawami słuchaczy.

Adam Maksymowicz

Za: Rebelya.pl

(2009)

Kategoria: Myśl, Publicystyka