Testament Ludwika XVI, z Bożej Łaski króla Francji i Nawarry

W 221 rocznicę zamordowania prawowitego Króla Francji, Ludwika, XVI tego imienia, prezentujemy tłumaczenie jego testamentu wraz z krótką notką historyczną.

W Imię Przenajświętszej Trójcy – Ojca, Syna i Ducha Świętego:

Dziś, 25 grudnia [roku] 1792, ja, Ludwik XVI Król Francji, będąc już ponad cztery miesiące uwięziony wraz z moją rodziną w wieży Temple w Paryżu przez tych, którzy niegdyś pozostawali moimi poddanymi, a także pozbawiony możności jakiegokolwiek porozumiewania się, nawet z rodziną, od dnia 11 bieżącego miesiąca; co więcej – włączony w proces, którego zakończenia nie sposób przewidzieć z uwagi na ludzkie nastroje, a którego powodu ani znaczenia nie podobna znaleźć w żadnym istniejącym prawie, nie mając zaś prócz Boga, któremu się poświęcam, żadnych innych świadków moich myśli, niniejszym oświadczam w Jego obecności moje ostatnie życzenia i uczucia.

Pozostawiam moją duszę Bogu, memu Stwórcy; modlę się, by przyjął ją w swoim miłosierdziu i nie sądził jej podług zasług jej samej, lecz tych Pana Naszego Jezusa Chrystusa, który złożył Samego Siebie jako ofiarę Bogu Ojcu za nas – ludzi, niezależnie od tego, jak zatwardziałych [w grzechu] – a [wśród tych] mnie pierwszego.

Umieram w łączności z naszą Świętą Matką, Katolickim, Apostolskim i Rzymskim Kościołem, dzierżącym autorytet poprzez nieprzerwaną sukcesję od czasów Św. Piotra, któremu zawierzył sam Chrystus; wierzę mocno i wyznaję wszystko to, co zawarto w Credo oraz przykazaniach Bożych i kościelnych, sakramentach, a także tajemnicy, w tym, czego naucza Kościół – i czego nauczał zawsze. Nigdy nie próbowałem ustanowić się sędzią różnych sposobów wykładania dogmatów, które dzielą Kościół Jezusa Chrystusa, ale zgadzam się i zawsze będę się zgadzał, gdyby spodobało się Bogu obdarzyć mnie życiem, z decyzjami, jakie wydają i jakie wydawać będą duchowni przełożeni Świętego Kościoła Katolickiego, zgodnie z dyscypliną, do której dąży Kościół od czasów Jezusa Chrystusa.

 Z całego serca żałuję naszych braci, którzy tkwią w błędzie, ale nie chcę być im sędzią i nie miłuję ich przez to mniej w Chrystusie, czego naucza nas nasze chrześcijańskie miłosierdzie, modlę się też do Boga, by odpuścił mi moje grzechy. Poszukiwałem ich dokładnie by je poznać, znienawidzić je, a także by poniżyć się w Jego obecności. Nie mogąc uzyskać posługi katolickiego księdza, modlę się, by Bóg przyjął wyznanie, które czynię umieszczając moje nazwisko (jakkolwiek wbrew mojej woli) przy czynach, mogących stać w sprzeczności z dyscypliną i wiarą Kościoła Katolickiego, do których zawsze pozostaję szczerze przywiązany. Proszę o to, by Bóg przyjął moje mocne postanowienie, że – jeśli tylko pozwoli mi żyć, zadbam o posługę katolickiego kapłana, tak szybko, jak będzie to możliwe, aby wyznać moje grzechy i przyjąć sakrament pokuty.

Błagam tych, którym zawiniłem przez nieuwagę (gdyż nie przywołuję [w pamięci] nikogo, kogo mógłbym skrzywdzić umyślnie), a także tych, którym dostarczyłem złego przykładu albo powodu do zgorszenia, by wybaczyli zło, które w ich mniemaniu mogłem im wyrządzić.

Usilnie proszę tych, którzy w swojej uprzejmości zechcą dołączyć swoje modlitwy do mojej, by wyprosili Boże przebaczenie moich win.

Z całego serca wybaczam tym, którzy uczynili się moimi wrogami, mimo, że nie dałem im do tego żadnego powodu, i modlę się, by Bóg raczył im wybaczyć, jak również tym, którzy przez fałsz lub nierozumną gorliwość wyrządzili mi wiele szkody.

Powierzam Bogu moją małżonkę i moje dzieci, moją siostrę, moją ciotkę, moich braci, a także wszystkich, którzy pozostają związani ze mną poprzez więzy krwi lub w jakikolwiek inny sposób. Modlę się zwłaszcza o to, by Bóg spojrzał ze współczuciem na moją żonę, moje dzieci i moją siostrę, którzy jakże długo już cierpią wraz ze mną, i by podtrzymał je w swoim miłosierdziu w razie, gdyby mnie stracili, tak długo, jak długo przebywać będą pośród śmiertelnych.  

Powierzam moje dzieci mojej żonie; nigdy nie wątpiłem w jej matczyną czułość względem nich. Zalecam jej ponad wszystko, by uczyniła z nich dobrych chrześcijan i uczciwych ludzi; niech ukaże im wspaniałości tego świata (o ile ich przekleństwem będzie takowych doświadczyć) jako dobra niebezpieczne i ulotne, i niech skieruje ich uwagę w kierunku jedynej pewnej i trwałej chwały – ku wieczności. Proszę też moją siostrę, by była uprzejma nie ustawać w swojej czułości względem moich dzieci i by zajęła miejsce ich matki w razie, gdyby miały nieszczęście utracić własną.

Błagam moją żonę o wybaczenie wszelkiego bólu, który cierpiała z mojego powodu, a także smutku, do którego się przyczyniłem w trakcie trwania naszego związku; jeśli czyniła by sobie jakieś wyrzuty, może być pewna, że nie żywię niczego, co było by przeciwko niej.

Jak najserdeczniej napominam moje dzieci, by po tym, co winne są Bogu, a co ma być na pierwszym miejscu, zawsze pozostały zjednoczone między sobą, uległe i posłuszne matce, wdzięczne za całą opiekę i kłopot, jakiego jej przysporzyły, niechaj też zachowają mnie w pamięci. Błagam, by szanowały moją siostrę jak swoją drugą matkę.

Zaklinam mojego syna, by mając owo nieszczęście zostania królem pamiętał, że winien jest samego siebie [poświęcić] dla szczęścia swych poddanych; że musi zapomnieć o wszelkiej nienawiści i urazach, w szczególności tych związanych z nieszczęściem i smutkami, których doświadczam ja sam; że może uczynić ludzi szczęśliwymi tylko przez rządy oparte na prawie, równocześnie jednak musi pamiętać, że król nie jest w stanie przysporzyć sobie szacunku i czynić dobra, które ma w sercu dopóty, dopóki nie ma koniecznego autorytetu, i że w innym wypadku, będąc zaplątanym we własne czyny, bez podobnego natchnieniu respektu, jest bardziej szkodnikiem, niż kimś użytecznym.

Nakazuję memu synowi, by troszczył się o wszystkie osoby, które pozostają ze mną związane tak bardzo, jak pozwolą mu na to okoliczności; by pamiętał, że jest to święty dług, który dotyczy również dzieci i krewnych tych, którzy zginęli za mnie, jak również tych, którzy pozostają przeklęci ze względu na moją sprawę. Wiem, że wiele jest osób znajdujących się niegdyś blisko mnie, które jednak nie podążyły w moją stronę, choć powinny, a które okazały nawet swą niewdzięczność, wybaczam im jednak (często w chwilach trudu i zawieruchy nie bywa się bowiem panem samego siebie) i błagam mojego syna, by – jeżeli znajdzie po temu sposobność, myślał wyłącznie o ich nieszczęściu.

Winien teraz jestem okazać moje uznanie tym, którzy obdarzyli mnie prawdziwym i bezinteresownym uczuciem; jak bowiem z jednej strony zostałem dotkliwie skrzywdzony przez niewdzięczność i brak lojalności tych, którym zawsze okazywałem uprzejmość, podobnie jak ich krewnym i przyjaciołom, tak z drugiej strony pojawiła się sympatia i dobrowolne zainteresowanie, jakie okazało mi wiele osób. Błagam ich o przyjęcie mojego podziękowania. W sytuacji, jaką mamy obecnie, obawiam się ich narażać poprzez mówienie wprost, ale w sposób szczególny zalecam memu synowi, by znalazł okazję do rozpoznania tych ludzi.

Uznałbym jednak za potwarz dla narodu, gdybym otwarcie nie polecił memu synowi pp. De Chamilly i Hue, których autentyczne przywiązanie do mnie doprowadziło do uwięzienia ich wraz ze mną w tym smutnym domostwie. Polecam również p. Clery, którego troskę [o mnie] wysławiam, odkąd tylko jest przy mnie. Jako że to on pozostaje ze mną aż do końca, proszę usilnie pana z Komuny [1] o powierzenie mu moich ubrań, książek, mojego zegarka, portmonetki, jak również wszelkich innych drobiazgów, zdeponowanych przy radzie Komuny.

Jak najchętniej wybaczam raz jeszcze tym, których postawiono mi na straży, złe traktowanie oraz zdenerwowanie, które uznali za niezbędne do zapanowania nade mną. Znalazłem pośród nich kilka wrażliwych i współczujących dusz – niech ich serca cieszą się spokojem, jaki daje im ich sposób myślenia.

Błagam pp. De Malesherbe [2], Tronchet [3] i De Seze [4], by przyjęli moje podziękowania i uczucie za wszelkie starania i kłopot, który mieli z uwagi na mnie.

Kończę oświadczając przed Bogiem, gotów stanąć przed nim, że nie zarzucam sobie żadnych zbrodni, o jakie jestem oskarżony.

Sporządzone wraz z kopią w wieży Temple, 25 grudnia 1792.

Ludwik

[1] Komuna Paryża (fr. la commune de Paris) – nazwa przyjęta przez rewolucyjny rząd miasta Paryża, powstały po zwycięskim ataku na Bastylię w dniu 14 lipca 1789. Po powstaniu 10 sierpnia 1792 Komuna znacznie się zradykalizowała, stając się pośrednikiem między Zgromadzeniem narodowym a paryskim ruchem sankuilockim,  zorganizowanym w 48 sekcjach. Współorganizowała zbrojne obalenie żyrondystów 2 czerwca 1793, w czasie przewrotu 9 thermidora usiłowała bronić Robespierre'a i jego zwolenników. Do jej tradycji nawiązywała w 1871 Komuna Paryska (nazwy obydwu rewolucyjnych rządów są w j. francuskim identyczne).

[2] Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes (ur. 6 grudnia 1721 w Paryżu, zm. 23 kwietnia 1794 w Paryżu) – francuski polityk, mąż stanu, doradca i cenzor królewski. W roku 1792 bronił Ludwika XVI. Malesherbes cieszył się we Francji szacunkiem nawet wśród prostych ludzi, dlatego po wybuchu rewolucji i zgilotynowaniu króla rewolucjoniści z początku dawali mu spokój. Jednak w grudniu roku 1793 został zaaresztowany wraz z córką Marguerite, wnuczką Aline oraz ich mężami. 23 kwietnia 1794 roku został zgilotynowany, a wcześniej zamordowano członków jego rodziny (Marguerite i markiza de Rosanbo – 20 kwietnia, Aline i hrabiego Chateaubriand – 22 kwietnia). Malesherbes został przez rewolucjonistów zmuszony do oglądania ich egzekucji.

[3] Denis Tronchet (urodzony 23 marca 1726, zmarł 10 marca 1806) – prawnik i polityk, adwokat, w roku 1789 wybrany jako delegat do Stanów Generalnych, a później również członek Konstytuanty. Na prośbę Ludwika XVI wziął udział w jego procesie jako obrońca, którą to rolę – jak zapisano, pełnił z poświęceniem i niemałą odwagą. 

[4] Raymond Romain, Comte de Sèze lub Desèze (urodzony 26 września 1750, zmarł 2 maja 1828) – adwokat I prawnik, jeden z obrońców Ludwika XVI.

Od Redakcji: 

Powyższy testament, znajdujący się obecnie w paryskim Archiwum Narodowym, został przekazany przez Ludwika XVI p. Baudrais, urzędnikowi miejskiemu, 21 stycznia 1723, tuż przed wyprowadzeniem króla na egzekucję. Baudrais natychmiast podpisał go celem poświadczenia autentyczności i przekazał Komunie, gdzie dokument uznano i potwierdzono podpisami p. Coulomneau – sekretarza, a także p. Drouel, wice-przewodniczącego.

Śmierć Ludwika XVI:

„O godzinie 9 [21 stycznia] przyszedł Santerre z grupą funkcjonariuszy i dziesiątką gwardzistów: gdy król ujrzał, że wszyscy mają nakryte głowy, natychmiast zażądał swego kapelusza. Chciał wręczyć swój testament delegatowi Komuny, sławnemu potem „wściekłemu” księdzu Roux. Chwalił się on później swą brutalną odpowiedzią: „Nie jestem tu, by wykonywać twoje polecenia, lecz by cię doprowadzić na szafot”. Testament wziął inny funkcjonariusz. Ludwik prosił o oddanie dokumentu jego żonie.

W zakrytym powozie umieszczono króla wraz ze spowiednikiem i dwoma oficerami, gwardzistą narodowym i żandarmem. Król czytał psalmy z brewiarza księdza Firmonta. Powóz otaczała bardzo silna eskorta; na drodze przejazdu stał gęsty szpaler gwardzistów z karabinami i pikami. Na bulwarze Bonne Nouvelle małe zamieszanie: z lekkiego wzniesienia nad bulwarem słynny potem konspirator, baron de Batz z garstką przyjaciół usiłował zagrzać tłum do ratowania króla. Poniósł kompletne fiasko, ale zdołał umknąć.

Droga na plac Rewolucji – dzisiejszy plac de la Concorde – trwała ponad godzinę. Szafot stał blisko postumentu obalonego pomnika Ludwika XV,wokół gilotyny spora pusta przestrzeń i czworobok gwardzistów. Dalej morze ludzi. A oto opis egzekucji ze 185 numeru gazety „Les Revolutions de Paris”: „Po przybyciu na plac Rewolucji… [Ludwik] wysiadł z powozu. Natychmiast został przekazany w ręce kata; sam zdjął frak i krawat, został w zwykłej kamizelce z miękkiej białej wełny. Nie chciał, by mu podcinano włosy, a przede wszystkim by go wiązano; kilka słów wypowiedzianych przez spowiednika wnet go przekonało. Wszedł na szafot, postąpił ku lewemu brzegowi, z twarzą mocno zaczerwienioną spoglądał przez kilka chwil na całe otoczenie i zapytał, czy dobosze nie przestaną bić w bębny. Chciał się wychylić i przemówić, wiele głosów wykrzyknęło do egzekutorów – było ich czterech – by wykonali swoje zadanie. Niemniej, gdy zaczęto go przywiązywać, powiedział wyraźnie te słowa: Umieram niewinnie, przebaczam mym wrogom, pragnę, by moja krew przyniosła pożytek Francuzom i uśmierzyła gniew Boga”. Relacja księdza Firmonta w zasadzie pokrywa się z opisem dziennikarza. Ujawnia ona, że gdy król protestował przeciw wiązaniu mu rąk, spowiednik rzekł mu: „Sire, w tej nowej zniewadze dostrzegam tylko ostatni rys podobieństwa miedzy Waszą Królewską Mością i Bogiem, który będzie Jej nagrodą”. Ludwik miał odrzec, znów z aluzją do Chrystusa na górze Oliwnej, że wypije ów kielich aż do dna. Zadziwiające, ale chyba prawdziwe: uznał, iż jego niewinna ofiara za grzechy Francuzów, podobna do męki Chrystusa, może odkupić jego naród, uśmierzyć gniew Boga! W tej wersji jego ostatnich słów, którą dał Firmont, jest zresztą aluzja do zbiorowej odpowiedzialności Francuzów: „Umieram niewinny wszystkich zbrodni, które mi zarzucano. Wybaczam sprawcom mej śmierci i proszę Boga, by krew, którą rozlejecie, nie spadła nigdy na Francję”. Głowę króla kat Sanson okazał ludowi.

Był poniedziałek, 21 stycznia 1793 r., urzędowy protokół podaje godzinę: 10.22.

Zwłoki przewieziono na ulicę Anjou-Saint-Honore, gdzie był cmentarz parafii Madeleine.  Akt pogrzebu, podpisany przez dwóch funkcjonariuszy władz paryskich oraz proboszcza i dwóch wikariuszy tej parafii, stwierdzał, że oddział pieszych żandarmów złożył na cmentarzu „trupa Ludwika Kapeta, który, jak stwierdziliśmy, miał wszystkie członki w całości, ale głowa była oddzielona od tułowia. Zauważyliśmy, że włosy z tyłu głowy zostały ostrzyżone i że trup był bez krawata, fraka i trzewików. Poza tym ubrany był w koszulę, pikowany kaftan w kształcie kamizelki, spodnie z szarego sukna i parę pończoch z szarego jedwabiu. Tak ubrany został złożony do trumny, którą spuszczono do fosy i natychmiast przykryto”.

Za: J. Baszkiewicz, Ludwik XVI, 1983.

Tłumaczenie i opracowanie: Mariusz Matuszewski

Kategoria: Historia, Mariusz Matuszewski