Mircea Eliade
30 lat temu, 22 kwietnia 1986 roku zmarł w Chicago, w wieku 79 lat (ur. 9 III 1907), Mircea Eliade, historyk i fenomenolog religii, indolog, filozof kultury, eseista, powieściopisarz i dyplomata; był synem oficera armii rumuńskiej; dd najmłodszych lat oddawał się (mimo ciągłych kłopotów ze wzrokiem) intensywnym studiom naukowym i językowym, a mając 18 lat święcił publikację setnego artykułu; studia akademickie (pod kierunkiem m.in. historyka Nicolae Iorgi) ukończył w 21 roku życia, a doktorat (na temat jogi) obronił w 1934; przedtem, oprócz podróży do Włoch, gdzie zaprzyjaźnił się z G. Papinim, spędził cztery lata w Indiach: w Kalkucie był uczniem S. Dasgupty, a w himalajskim aśramie Rishikeshu praktykował jogę pod okiem guru Siwanady; po powrocie otrzymał (1933) nagrodę literacką za autobiograficzną powieść Majtreji; w tym czasie zafascynował go też mistycyzm przywódcy nacjonalistycznego Legionu Archanioła Michała – Corneliu Codreanu; wraz z filozofem Nae Ionescu, E. M. Cioranem, E. Ionesco i innymi intelektualistami założył związany z Legionem Klub Dyskusyjny AXA; te prolegionowe sympatie doprowadziły go w 1937 na kilka tygodni do obozu koncentracyjnego; w tym samym roku doszło do jego pierwszego spotkania z „tradycjonalistą integralnym” Juliusem Evolą; w 1938 założył międzynarodowy tygodnik religioznawczy Zalmoxis; uniknął aresztowania po ustanowieniu dyktatury królewskiej (Karola II) i zamordowaniu Codreanu; po proklamowaniu (1940) Rumunii Narodowym Państwem Legionowym, a następnie dyktatury marsz. Iona Antonescu, został attaché kulturalnym w Londynie (był podejrzewany przez Brytyjczyków o działalność wywiadowczą na rzecz III Rzeszy), zaś po zerwaniu stosunków dyplomatycznych – w Lizbonie, gdzie zaprzyjaźnił się z czołowym intelektualistą Nowego Państwa (i monarchistą) Alfredem Pimentą oraz napisał entuzjastyczną książkę o Salazarze; w lipcu 1942 po raz ostatni przebywał w ojczyźnie, aby dostarczył Antonescu posłanie od Salazara; w okresie powojennym był powściągliwy politycznie, a nawet starannie ukrywał swoje wcześniejsze zaangażowanie; w trudnej dla niego osobiście i politycznie sytuacji po wojnie oraz wobec niemożności powrotu do zajętej przez Armię Czerwoną i wkrótce skomunizowanej Rumunii, pomógł mu Georges Dumézil, dzięki któremu mógł rozpocząć w 1947 wykłady w paryskiej École des Hautes Études (pisząc też odtąd po francusku); jego światowa sława czołowego religioznawcy współczesnego, uprawiającego porównawczą „morfologię religii” poprzez badanie symboli, mitów, rytuałów oraz rozmaitego typu hierofanii (epifanii), i której podstawą jest opozycja: sacrum – profanum, rozpoczęła się wraz z opublikowaniem w 1949 Traktatu o historii religii, uwieńczyła ją zaś trzytomowa Historia wierzeń i idei religijnych; w 1957 objął katedrę historii religii na uniwersytecie w Chicago; w 1960 założył, wraz z Ernstem Jüngerem, pismo Antaios dla propagowania „nowego”, tj. religijnego humanizmu, albowiem „być człowiekiem, czy lepiej: stać się nim, znaczy być religijnym”; odprawiona na jego wyraźne życzenia ceremonia pogrzebowa w Cerkwi Prawosławnej zadała kłam poglądom, że jego sacrum jest pozakonfesyjne, a on sam był niechętny chrześcijaństwu; chociaż istotnie żałował „odczarowania” kosmosu przez mozaizm i chrześcijaństwo, to jednak prawosławie – jako „chrześcijańska liturgia kosmiczna” – było jego duchową ojczyzną.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
