Kazimierz Władysław Kumaniecki
75 lat temu, 1 lipca 1941 roku zmarł w Krakowie, w wieku 61 lat (ur. 26 VI 1880), Kazimierz Władysław Kumaniecki, prawnik administratywista i konstytucjonalista oraz myśliciel polityczny; pochodził z galicyjskiej rodziny urzędniczej, studia prawnicze i filozoficzne ukończył w Krakowie na UJ, uzupełniając je w Monachium; habilitował się z dziedziny statystyki; od 1917 był profesorem nadzwyczajny, a od 1919 profesor zwyczajny UJ; był dwukrotnie (1921/22 i 1931/32) dziekanem Wydziału Prawa i Administracji; od sierpnia do grudnia 1922 był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w pozaparlamentarnym (utworzonym przez Naczelnika Państwa) rządzie prof. Juliana Nowaka; z urzędu towarzyszył prezydentowi G. Narutowiczowi podczas wizyty w „Zachęcie” i był świadkiem jego zamordowania; związany z konserwatystami krakowskimi (Stronnictwo Prawicy Narodowej), członek Ankiety Konstytucyjnej z 1921 roku oraz współredaktor (z prof. Marianem Zdziechowskim) pracy zbiorowej O naprawę Rzeczypospolitej (1922), był krytykiem demokratycznej konstytucji marcowej, wskazującym zignorowanie przez nią konieczności istnienia politycznego suwerena; z tych samych powodów pozytywnie oceniał natomiast konstytucję kwietniową; w 1925 został członkiem Trybunału Kompetencyjnego (rozstrzygającego spory pomiędzy organami administracji a sądami); w latach 30. był radnym miasta stołecznego Krakowa z ramienia BBWR; w 1937 został członkiem (wyznaczonej prze płk. Adama Koca) Rady Zarządu Sekcji Miejskiej OZN w Krakowie; szczęśliwie uniknął losu innych profesorów UJ, aresztowanych i wywiezionych do obozu w ramach Sonderaktion Krakau, ponieważ spóźniwszy się na zapowiedziany „wykład” na temat stosunku III Rzeszy do nauki, dostrzegł policyjne samochody ciężarowe i nie wszedł do gmachu uniwersytetu; w 1940 wstąpił do konspiracyjnej organizacji katolickiej UNIA, założonej przez Jerzego Brauna, acz stan zdrowia nie pozwolił mu na bardziej aktywny udział w jej pracach; ojciec wybitnego filologa klasycznego, Kazimierza Feliksa Kumanieckiego (1905-1977); jako myśliciel polityczny należący do szeroko rozumianego nurtu konserwatywnego, inspirował się przede wszystkim arystotelesowską tradycją prawa naturalnego oraz tzw. solidaryzmem prawniczym Leona Duguita; deprecjację ładu naturalnego postrzegał w negacji klasyczno-chrześcijańskiej koncepcji człowieka i państwa, polegającej na przeciwstawieniu myślącego „ja” otaczającej go rzeczywistości, wskutek czego jednostka zostaje wyrwana z kontekstu wspólnotowego; Kartezjusz wyprowadził ludzkość na „pustynię moralności, a rewolucja francuska wprowadziła na siłę zideologizowane zasady wolności i równości odnosząc je do „czystej jednostki ludzkiej”, która nie istnieje i istnieć nie może; Kumaniecki kontynuował więc krytykę autorów proweniencji oświeceniowych, przemieniających „politykę w naukę” oraz znoszących sferę metafizycznej powinności człowieka (jako przedstawiciela gatunku i członka wspólnoty), na rzecz faktu, oraz czyniących właśnie „sferę faktu” fundamentem normatywnym społeczeństwa; tej inwazji „światopoglądów” oraz ideologii (wspieranych koncepcjami „umowy społecznej”) do prawa i polityki przeciwstawiał konieczność oparcia prawa i polityki na rozpoznaniu natury ludzkiej (człowieka i społeczeństwa) oraz uznaniu, że reguły prawne są w swojej genezie i istocie społeczne, w swoim zasadniczym kształcie tworzące się niezależnie od czyjejkolwiek woli, także woli prawodawcy; reguła prawna wynika z faktu współżycia jednostek i ma podłoże psychologiczne, zlokalizowane w świadomości poszczególnych jednostek (co stanowi jej aspekt subiektywny), ale jednocześnie jest powszechna i ugruntowana obiektywnie na fakcie solidarności społecznej; owa reguła solidarności jest aksjomatem, którego nie ma potrzeby i możności dowodzić, gdyż bez niej społeczeństwa w ogóle nie istniałyby; ogół norm prawnych społeczeństwa i państwa tworzy „obiektywny porządek prawny” – nie jest on jednak realnie istniejącym bytem, lecz „pojęciowo ujętą zasadnicza treścią ogółu norm prawnych uprzedmiotawiających przejawiające się procesy kolektywno-psychologiczne ze względy na ciągły rozwój organizacji społecznej”; drugą kluczową kategorią jego filozofii prawa jest autorytet jako warunek „potrzeby umożliwienia aktu”; autorytet występuje na dwóch płaszczyznach: społecznej i prawnej; w tej pierwszej przejawia się jako elita społeczna, w drugiej jako podstawa zwierzchnictwa prawnego państwa nad jednostkami i organizacjami niższego rzędu; autorytet jest „koniecznością psychologiczną”, zaś zwierzchnictwo jest „koniecznością naturalną”, a nie konsekwencją historyczną; kryzys współczesnego parlamentaryzmu wynika z peccatum originale samego państwa liberalnego, którym jest budowanie go na „pobożnych” i abstrakcyjnych założeniach podporządkowujących obiektywność subiektywnej i wiecznie błądzącej myśli doktrynera, zamiast relacjonowania tej myśli do rzeczywistości; to stwarza klimat dla rozmaitych form dyktatury, stającej się wprost koniecznością: pośród form dyktatury Kumaniecki wyróżniał nieznaną wcześniej „krypto-dyktaturę” (jak np. J. Piłsudskiego), w której dyktator nie dąży do formalnej legalizacji swojej odrębnej pozycji, lecz dzięki sile i naciskowi politycznego uzyskuje pozycję faktycznie dominującą, oraz odnowioną „dyktaturę geniuszów”, personifikującą „posłannictwo” dyktatora i wzmagającą jego kult; ujmując przejście od konstytucji marcowej do kwietniowej jako ewolucję od sejmowładztwa do państwa wspólnego dobra, wyrażał przekonanie, iż społeczeństwo i państwo polskie, które wytrwało „próbę grobów”, a Rzeczpospolita osiągnęła coś, czego Europa nadal próżno szuka, tj. równowagę pomiędzy władzą a wolnością oraz jednostką a kolektywem, opartą na harmonii, współpracy i wzajemnym poszanowaniu: „Jesteśmy w całej pełni na wielkim szlaku dziejowym, ale kroczymy po nim jako czynnik równowagi i rozsądku” (Nowa konstytucja polska, 1935).
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
