Johann Jakob Bachofen
200 lat temu, 22 grudnia 1815 roku urodził się w Bazylei Johann Jakob Bachofen, prawnik, etnolog i historyk starożytności, filozof religii i kultury; pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiego patrycjatu i odebrał staranne wykształcenie, zarówno prawnicze, jak klasyczne, również na uniwersytetach zagranicznych (Oksford, Cambridge, Sorbona); w 1841 roku został profesorem prawa rzymskiego na uniwersytecie w Bazylei, lecz już trzy lata później zrezygnował z kariery akademickiej i poświęcił się badaniom mitograficznym, wiele przy tym podróżując (Grecja, Włochy, Hiszpania); został też mianowany radcą apelacyjnym; otaczał istnym kultem swoją matkę – Walerię, co stanowi psychologiczne podłoże jego teorii; w historii nauki zasłynął przede wszystkim jako autor teorii („demetryjskiego”) matriarchatu (ginajkokracji), jako bardziej archaicznej od („apollińskiego”) patriarchatu formy ustroju społecznego, w którym głową rodziny jest matka, będąca też fundamentem ładu i odbierająca cześć jako życiodajna bogini (teorię tę wywiódł z analizy mitów egipskich i greckich); nie była to jednak forma pierwotna, gdyż miała ją jeszcze poprzedzać faza („afrodyjskiego”) heteryzmu, kiedy nie znano ani małżeństwa, ani prawa; w historii i filozofii religii jest prekursorem tzw. morfologii religii (M. Eliade), dzięki akcentowania roli mitu i symbolu religijnego (zwłaszcza symbolu jaja, wyobrażającego kosmos, z jego powszechnie spotykaną dwoistą kolorystyką, gdzie dolna i czarna połowa wyobraża ziemię oraz śmierć, górna zaś i biała – niebo i życie), jako formy przekazu doświadczenia sacrum; w empirycznych badaniach nad religią i mitologią szczególną wagę przywiązywał do studiowania grobowców i inskrypcji nagrobnych; w filozofii kultury (pośrednio zaś – polityki) był głównym, obok swego niemal rówieśnika i krajana – Jakoba Burckhardta (1818-1897), elitarystycznego i pesymistycznego „kulturalizmu” oraz konserwatywnego, a nawet reakcyjnego liberalizmu, który ze zgrozą spogląda na demokratyzację społeczną i polityczną oraz umasowienie kultury, czego nieuchronnym skutkiem będzie stoczenie się w otchłań socjalizmu, biurokracji, niewoli i nowego barbarzyństwa (także jako promiskuitystycznego „nowego heteryzmu”); jego najbardziej znaną gnomą jest: „nienawidzę demokracji, bo kocham wolność!”; zmarł w 1887 roku.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
