J. Kossecki: Historia systemu sterowania społecznego Kościoła Katolickiego (część 3)
1. POJĘCIE SYSTEMU STEROWANIA SPOŁECZNEGO
Stare przysłowie mówi, że każde społeczeństwo ma taką władzę, na jaką zasługuje1. Można to interpretować w taki sposób, że jeżeli władza chce skutecznie sterować społeczeństwem, to musi stosować bodźce dostosowane do układu motywacji istniejących w narodzie i takie, które będą zaspokajać odpowiednie potrzeby społeczne (również zależne od tych motywacji). W przeciwnym razie skuteczność oddziaływań sterowniczych będzie niewielka.
Jeżeli przez system sterowania społecznego danego społeczeństwa rozumieć będziemy zorganizowany układ procesów sterowniczych w nim zachodzących, wówczas możemy przeprowadzić określoną klasyfikację tego rodzaju systemów2.
Systemy sterowania społecznego możemy podzielić z punktu widzenia ich zasadniczego celu oraz z punktu widzenia głównej metody sterowania społecznego, która jest w nich stosowana. Jeżeli zasadniczym celem danego systemu sterowania społecznego jest utrzymanie istniejącego stanu społeczeństwa – wówczas mamy do czynienia z systemem stacjonarnym, jeżeli zaś tym celem jest dokonanie zmian stanu społeczeństwa – wówczas mamy do czynienia z systemem dynamicznym. (…)3.
Główna metoda sterowania społecznego w danym systemie jest uzależniona od rodzaju motywacji dominujących w danym społeczeństwie, od niej bowiem zależy rodzaj głównych bodźców, które są stosowane.
Możemy w związku z tym mówić o systemach sterowania społecznego o dominujących bodźcach witalnych, ekonomicznych, prawnych, etycznych, ideologicznych i wreszcie poznawczych.
Biorąc pod uwagę podział systemów sterowania społecznego z punktu widzenia ich zasadniczego celu – na dynamiczne i stacjonarne, oraz podział z punktu widzenia głównej metody sterowania społecznego, która jest w nim stosowana – przy uwzględnieniu podziału bodźców na poznawcze, etyczne, ideologiczne, prawne, ekonomiczne i witalne, otrzymamy dwanaście zasadniczych typów systemów sterowania społecznego.
Układ norm społecznych, które określają zachowania ludzi w danym społeczeństwie we wszystkich zasadniczych dziedzinach jego życia zbiorowego, nazywany jest w socjocybernetyce kulturą społeczną albo normotypem cywilizacyjnym społeczeństwa. Można też w związku z tym określić kulturę społeczną jako system zdobywania, przetwarzania i przekazywania informacji oraz podejmowania decyzji we wszystkich dziedzinach życia zbiorowego.
Między systemem sterowania społecznego danego społeczeństwa, a jego kulturą społeczną, występuje sprzężenie zwrotne, gdyż rodzaj bodźców dominujących w procesach sterowania społecznego zależy od typu norm społecznych i motywacji dominujących w społeczeństwie, a z kolei metoda sterowania społecznego wywiera istotny wpływ na układ norm funkcjonujących w społeczeństwie. Inaczej mówiąc, bodźce dominujące w danym systemie sterują pośrednio jego kulturą, ale też w drugiej strony są od niej uzależnione – jeżeli oczywiście mają być skuteczne w dłuższym okresie czasu.
Zależności te omówimy poniżej, analizując poszczególne systemy sterowania społecznego i zwracając uwagę na rolę, jaką w nich odgrywa normotyp cywilizacyjny (kultura społeczna). W dalszych rozdziałach wiedzę tę zastosujemy do analizy systemu sterowania społecznego Kościoła katolickiego.
1. System stacjonarny o dominujących bodźcach witalnych. Jego zasadniczym celem jest utrzymanie istniejącego stanu społeczeństwa – co w praktyce oznacza utrzymywanie przy życiu mniej więcej stałej liczby osobników wchodzących w skład danej społeczności (rodu, plemienia). Dominujący rodzaj norm społecznych – to normy witalne określające sposoby zdobywania środków utrzymania i metody leczenia. Dominują bodźce witalne – dostęp do środków utrzymania uzależniony jest od pozycji społecznej; stosowane też są ewentualne sankcje, z których najgroźniejsza, to usunięcie poza obręb społeczności, co jest właściwie równoznaczne z karą śmierci, bowiem jednostka sama, bez wsparcia swej gromady, nie jest w stanie wygrać walki z przyrodą o swe życie. Funkcje organizatora, w społeczeństwach o tym systemie sterowania, spełniają osobnicy odznaczający się dużą sprawnością w walce o byt – silniejsi lub zręczniejsi fizycznie albo też posiadający większą wiedzę i doświadczenie. Tego rodzaju system sterowania funkcjonował przez długie wieki (a właściwie tysiąclecia) w społeczeństwach pierwotnych zajmujących się zbieractwem i łowiectwem, których skromne możliwości wytwórcze nie pozwalały na rozwój demograficzny ani też na rozwój kultury społecznej. Dopiero wynalazki pozwalające na rozwój sił wytwórczych umożliwiły zmianę tego systemu sterowania, co łączyło się ze zmianą normotypu cywilizacyjnego.
2. System dynamiczny o dominujących bodźcach witalnych. Zasadniczym jego celem jest rozbudowa stanu posiadania i wzrost liczebności sterowanego społeczeństwa. W procesach sterowania społecznego dominującą rolę odgrywają bodźce związane z motywacjami witalnymi – głównie represje fizyczne (łącznie z mordowaniem opornych) i nagrody w postaci przede wszystkim awansów. Główną normą społeczną, na której opiera się tego rodzaju system, jest bezwzględne posłuszeństwo wobec władzy, a wszelkie naruszenie tej normy podlega ostrym karom. Głównym organizatorem społeczeństw posiadających tego rodzaju system sterowania jest wojsko wraz z policją, a wszelkie dziedziny życia społecznego są ściśle podporządkowane wymogom bezpieczeństwa i najczęściej zmilitaryzowane. Nie ma w tym systemie miejsca na szerszy wszechstronny rozwój kultury, a we wszystkich dziedzinach życia społecznego, które nie mają znaczenia dla wojska i obronności kraju lub jego bezpieczeństwa wewnętrznego, panuje najczęściej indyferentyzm i są one niedorozwinięte. Tego rodzaju system sterowania społecznego panował w imperium mongolskim, pewne jego elementy występowały również w Rosji carskiej – np. w okresie panowania cara Iwana Groźnego, dały też znać o sobie w okresie stalinowskim z Związku Radzieckim, a pozostałości jego występują nawet w Rosji pod władzą Jelcyna, który potrafił nawet w 1993 roku rozstrzelać nieposłuszny parlament.
3. System stacjonarny o dominujących bodźcach ekonomicznych. Zasadniczym jego celem jest utrzymanie istniejącego stanu gospodarki, a także innych dziedzin życia społecznego. Podstawową metodą sterowania społecznego są bodźce związane z motywacjami ekonomicznymi – zapłata, zysk i w ogóle wszelkiego rodzaju korzyści materialne jak również represje ekonomiczne. Głównym organizatorem społeczeństwa jest spetryfikowany aparat gospodarczy niechętny wszelkim zmianom, a wszelkie dziedziny życia społecznego podporządkowane są skostniałym układom norm ekonomicznych. O systemie tym w skali całego państwa można mówić właściwie tylko teoretycznie, gdyż nie znamy żadnego historycznego ani współczesnego jego przykładu. Natomiast występuje on niejednokrotnie w mniejszej skali w przedsiębiorstwach, które np. uzyskawszy na rynku pozycję monopolisty, przestały się rozwijać.
4. System dynamiczny o dominujących bodźcach ekonomicznych. Zasadniczym jego celem jest rozwój społeczeństwa, a główną metodą sterowania jest oddziaływanie za pomocą bodźców ekonomicznych – zysk, zapłata, represje ekonomiczne. W społeczeństwach o tym systemie sterowania funkcje głównego organizatora odgrywają sfery gospodarcze, a głównymi kryteriami oceny wszelkich działań społecznych są kryteria ekonomiczne. Wszystkie obowiązki istotne z punktu widzenia gospodarczego egzekwowane są konsekwentnie, natomiast w innych sprawach panować może liberalizm lub nawet indyferentyzm – dotyczy to np. ideologii, nauki czy kultury. System taki panuje w większości państw Europy Zachodniej, a także Ameryki Północnej, zapewniając im rozwój gospodarczy.
5. System stacjonarny o dominujących bodźcach prawnych. Celem zasadniczym tego systemu jest utrzymanie istniejącego stanu społeczeństwa, a przede wszystkim jego organizacji opartej na odpowiednich normach prawnych, zaś główną metodą sterowania społecznego jest oddziaływanie za pomocą norm i bodźców prawnych, na ogół dość szczegółowo formułowanych i obejmujących praktycznie wszystkie dziedziny życia społecznego. Głównym organizatorem życia społeczeństw o tym systemie sterowania jest szeroko rozbudowana biurokracja, starająca się kontrolować i krępować rozwój wszystkich dziedzin życia społecznego – od nauki i kultury aż po gospodarkę. Odpowiednie akty normatywno-prawne określają przy tym zarówno ideologię państwową (w formie religii lub ideologii laickiej) jak i funkcjonowanie ekonomiki społecznej, zastępują też faktycznie (przynajmniej w biurokratycznej praktyce) etykę. We wszystkich dziedzinach życia społecznego decydująca rola przypada różnego rodzaju autorytetom urzędowym a względy merytoryczne są podporządkowane wymogom biurokratyczno-prawnym i orzeczeniom różnych biurokratów – np. w nauce uznaje się za prawdę to co jest zgodne z twierdzeniami określonych urzędowych autorytetów uznanych za naukowe przez biurokrację. Pozycja społeczna w społeczeństwie o tym systemie sterowania jest ściśle uzależniona od pozycji w aparacie biurokratycznym – przede wszystkim państwowym. Wykształcenie zdobywane jest nie po to, aby posiąść określoną wiedzę merytoryczną, lecz głównie po to, aby uzyskać odpowiednie uprawnienia formalne umożliwiające zajęcie określonej pozycji w strukturze biurokratycznej. Aby tego rodzaju system sterowania mógł być skuteczny, musi doprowadzić do wytworzenia w społeczeństwie określonych rutynowych biurokratycznych nawyków postępowania, ponieważ zaś wytwarzaniu takich nawyków przeszkadza istnienie odmiennych wzorców postępowania, biurokracja stara się postępowanie ludzi ujednolicać i niechętna jest wszelkim postawom nietypowym, jak również wszelkim zmianom. Prowadzi to do jednostajności we wszystkich dziedzinach – w nauce, kulturze, gospodarce czy życiu politycznym. System taki funkcjonował np. w Bizancjum, zaś w czasach najnowszych można go było obserwować w Związku Radzieckim i innych krajach komunistycznych w okresie władzy L. Breżniewa, obecnie zaś wiele jego elementów występuje w Unii Europejskiej, która coraz bardziej się biurokratyzuje.
6. System dynamiczny o dominujących bodźcach prawnych. Różni się tym od przedstawionego wyżej analogicznego systemu stacjonarnego, że jego celem jest dokonywanie zmian stanu społeczeństwa w różnych dziedzinach. Z dynamizmu wynika konieczność takiego formułowania norm prawnych, aby nie hamowały one rozwoju społeczeństwa. W związku z tym biurokracja musi mieć inny charakter – nie jest ona nastawiona na krępowanie rozwoju społecznego w każdej dziedzinie, lecz stara się ten rozwój dynamizować, ujmując go jednak ściśle w ramy norm prawnych oraz poddając swej kontroli. Można powiedzieć nawet, że w tym systemie biurokracja planuje rozwój społeczny w różnych dziedzinach, krępując tylko wszelkie nieplanowane i niekontrolowane przez siebie formy tego rozwoju – przede wszystkim niechętna jest wszelkim spontanicznym procesom rozwoju społecznego. Awans w strukturze biurokratycznej – podobnie jak w omówionym powyżej systemie stacjonarnym – jest głównym pozytywnym bodźcem stymulującym aktywność społeczeństwa, przy tym w kryteriach awansu znaczną rolę, obok kryteriów formalno-prawnych, grają odpowiednie kryteria merytoryczne. W społeczeństwach o tego rodzaju systemie sterowania rozwija się nauka, sztuka, gospodarka i inne dziedziny życia społecznego, przy czym rozwój ten jest regulowany przez biurokrację. System taki panował w państwie pruskim, w Cesarstwie Niemieckim i wreszcie w hitlerowskiej III Rzeszy.
7. System stacjonarny o dominujących bodźcach ideologicznych. Jego zasadniczym celem jest utrzymanie istniejącego stanu społeczeństwa – zwłaszcza zaś jego struktury ukształtowanej w myśl zasad określonej ideologii – natomiast podstawową metodą sterowania społecznego jest programowanie ideologiczne. Głównym organizatorem społeczeństwa jest odpowiednio zorganizowany aparat programowania ideologicznego, który najczęściej występuje w formie sakralnej (duchowieństwo). Aparat ten skupia w swym ręku monopol informacji potrzebnych do sterowania społeczeństwem i monopol środków rozpowszechniania tych informacji – np. dysponuje miejscami zebrań religijnych. Dostęp do wspomnianych informacji jest ściśle uzależniony od pozycji w aparacie ideologicznym (tzn. przede wszystkim w hierarchii sakralnej). Awans w tym aparacie zależny jest od kwalifikacji ideologicznych i umiejętności sterowania ludźmi. Całość życia społecznego podporządkowana jest odpowiednim normom ideologicznym. W społeczeństwach o tym systemie sterowania wszelka wiedza traktowana jest przede wszystkim jako środek panowania nad ludźmi i zastrzeżona jest dla wtajemniczonych. Sztuka i w ogóle kultura służy jako dodatkowe narzędzie dla ideologii. Tego rodzaju system sterowania funkcjonował w społeczeństwach starożytnych o cywilizacjach sakralnych, które ukształtowały się w strefie rozciągającej się od Indii, poprzez Iran, Irak aż do Egiptu.
8. System dynamiczny o dominujących bodźcach ideologicznych. Różni się tym od analogicznego, opisanego wyżej systemu stacjonarnego, że nastawiony jest na dokonywanie zmian stanu społeczeństwa. Z dynamizmu tego systemu wynika konieczność takiego podejścia do ideologii, aby nie krępowała ona rozwoju społecznego, lecz tylko wyznaczała jego zasadnicze cele. Wprawdzie również w tym – podobnie jak w opisanym wyżej analogicznym systemie stacjonarnym – funkcje zasadniczego organizatora społeczeństwa spłania aparat zajmujący się ideologicznym programowaniem ludzi (najczęściej aparat sakralny), zaś ideologia zajmuje pozycję nadrzędną w stosunku do wszystkich rodzajów norm społecznych, ale ten aparat stymuluje rozwój społeczny w różnych dziedzinach, starając się tylko poddać go swojej kontroli. Poza aparatem ideologicznym funkcjonują też różne inne kanały awansu społecznego, może się – oczywiście w sposób zgodny z ideologią – rozwijać nauka, sztuka i w ogóle kultura społeczna. W ocenie zarówno poszczególnych ludzi, jak i ich dzieł, obok kryteriów ideologicznych mogą też pewną znaczącą rolę odgrywać kryteria merytoryczne – np. w nauce zgodność z rzeczywistością jako kryterium prawdy obiektywnej, z tym jednak, że w wypadku kontrowersji kryteria ideologiczne mają pierwszeństwo. Oczywiście wszelkie wystąpienia przeciw obowiązującej ideologii są zwalczane, a w walce tej schodzą na dalszy plan nie tylko normy ekonomiczne, witalne i poznawcze, ale nawet etyczne, oczywiście również prawo jest podporządkowane ideologii. Taki system sterowania funkcjonował w średniowieczu w wielu krajach Europy Zachodniej, jego analizą zajmiemy się bliżej w jednym z następnych rozdziałów.
9. System stacjonarny o dominujących bodźcach etycznych (moralnych). Zasadniczym jego celem jest zachowanie istniejącego stanu społeczeństwa, opartego na stałym systemie norm etycznych, zaś podstawową metodą sterowania społecznego jest programowanie etyczne; głównym organizatorem społeczeństwa jest odpowiednio zorganizowany aparat zajmujący się tym programowaniem, a główny rodzaj awansu w hierarchii społecznej odbywa się w ramach tegoż aparatu. Jest on zorganizowany w ten sposób, że dysponuje informacjami koniecznymi do sterowania ludźmi, przy czym zakres tego rodzaju informacji, do których ma dostęp dany osobnik, zależy od jego pozycji w aparacie. Wspomniany aparat jest niechętny wszelkim zmianom. Inne rodzaje norm społecznych podporządkowane są normom etycznym, w myśl których programuje się społeczeństwo. Normy te w stosunkowo długich okresach czasu są stałe i w związku z tym struktura społeczna jest dość stabilna, czy wręcz spetryfikowana, co utrudnia awans społeczny. Cała kultura i nauka podporządkowana jest normom etycznym i bardzo konserwatywna. Jeżeli normy etyczne i oparta na nich kultura są odpowiednio utrwalone w społeczeństwie, wówczas wykazuje ono dużą odporność na wpływy zewnętrzne i jest niechętne wszelkim zmianom. Tego rodzaju system sterowania panował np. w cesarstwie chińskim po 209 r. p. n. Chr. gdy rozpoczęły się rządy dynastii Han i konfucjonizm stał się oficjalną ideologią państwową. W nauce Konfucjusza pierwiastek etyczny zdecydowanie górował nad ideologiczno-religijnym.
10. System dynamiczny o dominujących bodźcach etycznych (moralnych). Od przedstawionego wyżej analogicznego systemu stacjonarnego różni się oczywiście tym, że jest nastawiony na dokonywanie zmian stanu społeczeństwa. Stąd wynika konieczność takiego formułowania norm etycznych i takiego ich stosowania, by nie krępowały rozwoju społeczeństwa lecz tylko go regulowały. Programowanie etyczne – które podobnie jak w analogicznym opisanym wyżej systemie jest podstawową metodą sterowania społecznego – ma na celu nie tyle wdrożenie ludziom pewnych stałych, szczegółowych norm postępowania, ile nauczenie ich ogólnych zasad postępowania zgodnego z etyką, dzięki którym mogliby sami rozwiązywać różne nowe problemy życiowe. W programowaniu istotną rolę odgrywa rodzina, a także różne instytucje o odpowiednim autorytecie moralnym, które spełniają funkcje głównego organizatora społeczeństwa. Wszelkie zaniedbania w programowaniu etycznym są bardzo niebezpieczne dla organizacji społeczeństw o tym systemie sterowania. Wszelkie dziedziny życia społecznego (w tym kultura, nauka i gospodarka), a także wszystkie rodzaje norm społecznych, są podporządkowane normom etycznym faktycznie (a nie tylko deklaratywnie) uznawanym przez ogół społeczeństwa. Nawet prawo jest podporządkowane etyce, panuje przy tym zasada, że w imię nakazów etycznych można, a nawet należy, sprzeciwiać się tego rodzaju przepisom prawnym, które są sprzeczne z etyką społeczeństwa. Nauka, kultura i sztuka, jak również gospodarka, mogą się w takim systemie rozwijać, ale muszą być podporządkowane pewnym normom etycznym, w przeciwnym bowiem razie ich rozwój może się spotkać ze sprzeciwem społecznym (np.uczeni mogą odmówić prowadzenia badań naruszających normy etyczne). Również przy ocenie ludzi i ich działalności względy etyczne odgrywają zasadniczą rolę – i to we wszystkich dziedzinach. Np. walory artystyczne dzieł sztuki muszą iść w parze z walorami moralnymi, w przeciwnym bowiem razie nie spotkają się one z akceptacją społeczną. Tego rodzaju system sterowania funkcjonował w starożytnej republice rzymskiej, zaś w czasach nowożytnych w Polsce.
11. System stacjonarny o dominujących bodźcach poznawczych. Zasadniczym jego celem jest – podobnie jak w innych systemach stacjonarnych – utrzymanie istniejącego stanu społeczeństwa, a podstawową metodą sterowania społecznego jest dostarczanie informacji. Funkcje głównego organizatora społeczeństwa spełniają ludzie związani z procesami zdobywania, przetwarzania, gromadzenia i przekazywania informacji – tacy jak naukowcy, dziennikarze, nauczyciele itp. Pozycja w hierarchii społecznej łączy się z posiadaną wiedzą, a z kolei od niej uzależniony jest dostęp do informacji mających znaczenie dla procesów sterowania społecznego. Od nauki, kultury i sztuki wymaga się przede wszystkim prawdziwości, przy czym jednak chodzi głównie o konserwowanie istniejącego dorobku, nie zaś o dokonywanie nowych odkryć i zdobywanie nowych informacji. Dążenie do zachowania stałego stanu struktury społeczeństwa musi doprowadzić do stworzenia różnych blokad wymiany informacji ograniczających ich przekaz do niższych szczebli struktury społecznej. Może to doprowadzić do sytuacji, w której społeczeństwem steruje biurokracja nauczycielskonaukowa, niechętna wszelkim nowościom i pielęgnująca stary dorobek. W skali całego społeczeństwa można o takim systemie mówić tylko teoretycznie, nie znamy bowiem żadnego konkretnego jego przykładu. Natomiast w mniejszej skali występuje on niejednokrotnie w instytucjach naukowych i dydaktycznych, które przestały się rozwijać i nastawione są tylko na konserwowanie starego, uznanego dorobku. Również cały system nauki, edukacji i propagandy może być w ten sposób sterowany.
12. System dynamiczny o dominujących bodźcach poznawczych. Zasadniczym jego celem jest rozwój społeczeństwa, a główną metodą sterowania społecznego zdobywanie i masowe rozpowszechnianie informacji – zarówno za pośrednictwem publikatorów, jak i poprzez system edukacji. Społeczeństwa o tym systemie sterowania dążą do znoszenia wszelkich barier utrudniających zdobywanie i przekaz informacji. Funkcje głównego organizatora społeczeństwa spełniają środowiska twórcze – zwłaszcza w dziedzinie nauki i sztuki, a także ludzie zatrudnieni przy rozpowszechnianiu i przetwarzaniu informacji (np. dziennikarze oraz nauczyciele). O pozycji w hierarchii społecznej decyduje nie tylko faktycznie posiadana wiedza ale również i zdolności twórcze danego osobnika. Od nauki, podobnie jak od sztuki i całej kultury, wymaga się przede wszystkim prawdziwości, a także oryginalności. Od twórców zaś wymaga się aby przedstawiali rzeczywistość tak jak ją naprawdę widzą, nie krępując się przy tym żadnymi innymi względami (nawet gospodarczymi, etycznymi, prawnymi czy ideologicznymi). Wobec kryterium prawdy naukowej, czy prawdy artystycznej, wszelkie względy – nawet utylitarne – schodzą na plan dalszy. Oczywiście, poszukiwanie prawdy prowadzi również do wykrywania wielu prawd praktycznie użytecznych, a w związku z tym w społeczeństwach o tym systemie sterowania rozwija się nie tylko nauka i kultura, ale również gospodarka, medycyna i inne dziedziny życia społecznego. Tego rodzaju system sterowania funkcjonował w starożytności w Grecji – przede wszystkim w Atenach. Uczeni greccy postępowali inaczej niż kapłani egipscy – zdobywanej przez siebie wiedzy nie ukrywali przed społeczeństwem lecz starali się ją rozpowszechniać i publicznie dyskutować, aby dochodzić do prawdy. Poznanie świata i rządzących nim praw było dla nich ważniejsze niż zgodność z twierdzeniami oficjalnych autorytetów. Pozycja uczonych w starożytnej Grecji była wysoka, tam też powstała teoria państwa opartego na wiedzy, na czele którego staliby filozofowie.
Oprócz omówionych wyżej jednolitych systemów sterowania społecznego występować mogą również systemy mieszane – powstają one w społeczeństwach, w których układ motywacji jest niejednolity i konieczne jest równoczesne stosowanie różnych metod sterowania, a żadna z nich nie może dominować.
W społeczeństwie o mieszanym systemie sterowania powstaje konflikt między różnymi metodami sterowania, przy czym nie ma jasności jakim normom przyznać pierwszeństwo i które mają decydować (np. w wypadku konfliktu między etyką a prawem nie wiadomo, czy słuchać władzy, czy raczej swego sumienia). Nie wiadomo też jakie normy preferować w systemie wychowawczym, co może łatwo prowadzić do niekonsekwencji i wahań, które zniweczyć mogą rezultaty procesów wychowania młodych pokoleń.
Ostatecznie też w takich społeczeństwach albo powstaje dążenie do dominacji jednego systemu sterowania w życiu społecznym, albo też do rozpadu społeczeństwa na dwie (lub więcej) części o różnych systemach sterowania. Widownią takich procesów było w starożytności cesarstwo rzymskie, w którym najpierw cesarze próbowali stosować jeden system sterowania dla całego imperium, a w końcu doszło do rozpadu tego imperium na dwie części, z których każda miała inny system sterowania. W czasach współczesnych widownią takich procesów rozpadu państw o mieszanym systemie sterowania stała się Jugosławia i Związek Radziecki wraz ze swym imperium.
Ogólnie można stwierdzić, że system sterowania społecznego funkcjonuje prawidłowo wówczas, gdy jest dobrze dostosowany do układu motywacji społeczeństwa, jeżeli zaś układ ten jest niejednolity, wówczas żaden system nie jest odpowiedni dla całego społeczeństwa i w związku z tym powstawać muszą tendencje odśrodkowe w poszczególnych grupach społecznych różniących się układami motywacji. W takiej sytuacji jedna część społeczeństwa może całości narzucić taki system sterowania jaki jej odpowiada, nie licząc się z potrzebami innych, co jednak najczęściej na dłuższą metę nie daje się utrzymać, dochodzi więc do rozpadu całości.
Trwałe są przede wszystkim te społeczeństwa, które mają stosunkowo jednolity układ motywacji, gdyż wówczas może z powodzeniem funkcjonować w nich jednolity i konsekwentny system sterowania. Przykładem takiego społeczeństwa może być naród japoński.
Józef Kossecki, Historia systemu sterowania społecznego Kościoła Katolickiego, Kielce 1999, s. 11-17.
Pierwsza i druga część ukazała się na łamach naszego portalu:
Książka w formie elektronicznej dostępna jest na:
http://socjocybernetyka.files.wordpress.com/2010/07/koscster1.pdf
1 J. Kossecki, Tajniki sterowania ludźmi, Warszawa 1984, s. 254.
2 Por. tamże, s. 255.
Kategoria: Religia, Społeczeństwo
