Giovanni Papini
60 lat temu, 8 lipca 1956 roku zmarł we Florencji, w wieku 75 lat (ur. 9 I 1881), Giovanni Papini, pisarz, konwertyta katolicki; był synem rzemieślnika – republikanina, byłego partyzanta Garibaldiego i ateisty (matka ochrzciła go w tajemnicy przed mężem); ukończył jedynie kursy nauczycielskie, a następnie pracował jako bibliotekarz, współpracując z licznymi czasopismami; w 1903 założył wraz z Giuseppe Prezzolinim (1882-1982), reprezentującym później włoską odmianę „rewolucji konserwatywnej”, magazyn literacki Leonardo, jednocześnie współredagując założony przez Enrica Corradiniego (1865-1931) organ nacjonalistów Il Regno [„Królestwo”]; jego nacjonalizm miał charakter przede wszystkim estetyzujący, a przy tym indywidualistyczny, antysocjalistyczny, antydemokratyczny, antyparlamentarny, monarchistyczny, imperialistyczny, a jednocześnie partykularny – „toskańsko-etruski”; w 1908 założył, również z Prezzolinim, przegląd La Voce [„Głos”], który choć ukazywał się tylko do 1916, uważany jest za jedno z najważniejszych włoskich czasopism kulturalnych Novecento (XX wieku); filozoficznie znajdował się wówczas pod wpływem pesymistycznych koncepcji A. Schopenhauera i F. Nietzschego, choć ateista, interesował się teozofią, a w 1912 opublikował będące kulminacją jego nihilizmu, jawnie bluźniercze Pamiętniki Pana Boga, w których tytułowy „bohater” wyraża nadzieję na własną śmierć, jako karę za zło, które stworzył w świecie; powieść ta kosztowała go proces za obrazę religii, natomiast sam autor przed śmiercią prosił swoją córkę o wyszukiwanie wciąż będących w obiegu egzemplarzy i palenie ich; 1 I 1913 założył wraz z Ardengo Sofficim dwutygodnik literacki Lacerba [„Czerwona Farba”], będący organem futuryzmu, lecz bardziej umiarkowanego od „mediolańskiego” futuryzmu F.T. Marinettiego (z którym zresztą zerwał całkowicie z powodu jego „modernolatrii” i kultu maszyny); od chwili wybuchu I wojny światowej zaangażował się w bezgranicznie w interwentyzm, próbował także sam zaciągnąć się do wojska po przystąpieniu Włoch do wojny, lecz nie został przyjęty z powodu słabego wzroku (już po wojnie żałował swego entuzjazmu wojennego, uznając wojnę za „bestialskie trwonienie krwi i dusz”); w 1920 przeżył nawrócenie, równie gwałtowne, jak jego wcześniejszy ateizm (jego polski komentator – Jan Dobraczyński nazwał go trafnie „lawą gorejącą”), czego pierwszym owocem były Dzieje Chrystusa (1921) – jedna z najpopularniejszych po dziś dzień książek o ziemskim życiu Zbawiciela, kolejnymi zaś – m.in. Chleb i wino (1926) oraz biografie św. Augustyna (1929) i Dantego (1933); począwszy od antyżydowskiego Goga (1931) aż po Diabła (1953) i wydany pośmiertnie Sąd Ostateczny (1957), dominantą jego twórczości po nawróceniu są tematy apokaliptyczne i eschatologiczne; w latach 30. patronował florenckiej grupie pisarzy katolickich wydających przegląd literacki Il Frontespizio [„Strona Tytułowa”] i opowiadających się za współpracą katolików z państwem faszystowskim; sam objął także kierownictwo Instytutu Studiów nad Renesansem oraz redakcję przeglądu La Rinascità [„Odrodzenie”], a opublikowany w 1937 pierwszy tom Historii literatury włoskiej dedykował Duce – „przyjacielowi poezji i poetów”; w 1938 podpisał Manifest Rasowy, ale jednocześnie w artykule na łamach Frontespizio opowiedział się przeciwko dyskryminacji rasowej i wyśmiał pretensje rasizmu „aryjskiego” do naukowości; na zorganizowanym w 1942 przez III Rzeszę kongresie w Weimarze został wybrany wiceprezesem Europejskiej Unii Pisarzy, wygłaszając zarazem skrytykowane przez nazistów przemówienie o uniwersalistycznym i cywilizatorskim znaczeniu katolicyzmu; w 1943 przywdział habit tercjarza franciszkańskiego jako Fra Bonawentura w klasztorze La Verna w Arezzo; pod koniec życia (od 1953) dotknął go paraliż postępowy, pozbawiający go najpierw władzy w nogach i rękach, a następnie mowy, do czego jeszcze doszła ślepota; mimo to pracował do końca życia przy pomocy swojej siostrzenicy.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
