gen. Władysław Anders
11 sierpnia 1892 roku urodził się w Błoniu k. Kutna gen. Władysław Albert Anders, żołnierz i polityk; pochodził ze spolonizowanej rodziny Niemców bałtyckich, wyznania luterańskiego, w którym też został ochrzczony; jako uczeń warszawskiego gimnazjum realnego wstąpił (1910) jako jednoroczny ochotnik do armii rosyjskiej, co pozwoliło mu skrócić okres obowiązkowej służby do roku i – po zdaniu egzaminu – awansować na chorążego (praporszczyka) rezerwy; w latach 1911-13 studiował na politechnice w Rydze, gdzie wstąpił do korporacji „Arkonia”; był miłośnikiem koni i kawalerzystą biorącym udział w międzynarodowych zawodach jeździeckich; w czasie I wojny światowej służył jako porucznik dragonów w armii rosyjskiej (od 1916 – rotmistrz kawalerii) i został trzykrotnie ranny; w 1917 ukończył skrócony kurs Akademii Sztabu Generalnego w Piotrogrodzie; rewolucja lutowa zastała go w Rumunii; następnie brał udział w formowaniu I Korpusu Polskiego, dowodzonego przez gen. J. Dowbor-Muśnickiego; po kapitulacji korpusu przed Niemcami wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego; w stopniu ppłk. (nadanym mu przez Naczelną Radę Ludową, a zweryfikowanym przez polskie MSWojsk. w 1920) został mianowany szefem sztabu Armii Wielkopolskiej w powstaniu wielkopolskim; w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku walczył jako dowódca 15 Pułku Ułanów Poznańskich i został ranny podczas walk nad Berezyną; w latach 1921-24 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu; po powrocie do kraju został mianowany (od 1 XII 1924 w stopniu pułkownika) szefem sztabu generalnego inspektora kawalerii, gen. Tadeusza Rozwadowskiego; wyróżnił się podczas wielkich manewrów kawaleryjskich na Wołyniu w 1925; od listopada 1925 był komendantem Warszawy; w czasie przewrotu majowego 1926 był szefem sztabu dowódcy obrony Warszawy, wyznaczone przez władze legalne gen. Rozwadowskiego; w latach 1928-39 był dowódcą najpierw Kresowej, a następnie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, stacjonującej w Baranowiczach; 1 I 1934 został awansowany do stopnia gen. brygady; w wojnie polskiej 1939 dowodził swoją brygadą w bitwie pod Mławą, a od 12 września – Grupą Operacyjną Kawalerii swojego imienia; walczył w okolicach Mińska Mazowieckiego oraz (w ramach drugiej bitwy tomaszowskiej) Tomaszowa Lubelskiego; zdobył Krasnobród, lecz opuścił go, wychodząc z bitwy bez powiadomienia dowództwa Frontu Północnego i udał się w kierunku Lwowa; po napaści sowieckiej 17 września zdecydował się rozformować Grupę Kawalerii na mniejsze oddziały, które miały przedostać się na Węgry; sam, dwukrotnie postrzelony przez Ukraińców, 29 września w okolicach Sambora dostał się do niewoli sowieckiej; przetrzymywany we Lwowie, najpierw w szpitalu (celowo nieleczony z ran, zrzucany ze schodów i bity), a później w więzieniu na Brygidkach, 29 II 1940 został wywieziony do Moskwy i osadzony w więzieniu NKWD na Łubiance; był wielokrotnie przesłuchiwany i (bezskutecznie) namawiany do wstąpienia do Armii Czerwonej; uwolniony po podpisaniu układu Sikorski-Majski, 4 VIII 1941 został mianowany twórcą Polskich Sił Zbrojnych w ZSSR (awansowany 11 sierpnia do stopnia gen. dywizji); wypełniając wotum złożone w czasie uwięzienia, przeszedł na katolicyzm, składając wyznanie wiary przed bpem polowym, Józefem Gawliną; po ewakuacji PSZ (wraz z ok. 20 tys. cywilów) latem 1942 do Iranu, został dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie (Irak, Palestyna) i 2 Korpusu Polskiego, którym dowodził w kampanii włoskiej, w tym w bitwie pod Monte Cassino (17 I – 19 V 1944) i w bitwie o Ankonę (18 VI – 18 VII 1944); pozostawał w stałym konflikcie z premierem i Naczelnym Wodzem, gen. Władysławem Sikorskim, a następnie z premierem S. Mikołajczykiem; był zdecydowanym krytykiem wywołania powstania w Warszawie (uważał, że tych, którzy podjęli tę decyzję, należałoby postawić pod sąd) oraz postanowień w Jałcie; od 26 II do 27 V 1945 był p.o. Naczelnego Wodza (gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, przebywającego w niewoli; po wojnie został współorganizatorem Polskiego Korpusu Przysposobień i Rozmieszczeń, utrzymywanego w gotowości na wypadek III wojny światowej i podjęcia walki o wyzwolenie Polski; 26 IX 1946 Prezydent RP na wychodźstwie, Władysław Raczkiewicz mianował go generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i Naczelnym Wodzem (zbiegiem okoliczności, tego samego dnia marionetkowy warszawski tzw. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej „pozbawił” go obywatelstwa polskiego i stopnia generalskiego); w 1949 opublikował wspomnienia wojenne pt. Bez ostatniego rozdziału; by także autorem wstępu do książki Józefa Mackiewicza Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (1948); od 14 X 1949 (do śmierci) był przewodniczącym Głównej Komisji Skarbu Narodowego; 16 V 1954 został awansowany do stopnia gen. broni; po kryzysie, który wybuch miesiąc później wskutek odmowy prezydenta Augusta Zaleskiego ustąpienia z urzędu po wygaśnięciu jego pierwszej kadencji, znalazł się w gronie tych działaczy emigracyjnych, którzy wypowiedzieli prezydentowi posłuszeństwo oraz został (wraz z Tomaszem Arciszewskim i Edwardem B. Raczyńskim) członkiem Rady Trzech, czyli alternatywnego wobec „Zamku” organu pełniącego kolegialnie funkcję głowy państwa, powołanego przez Tymczasową Radę Jedności Narodowej, złożoną z przedstawicieli partii, które sprzeciwiły się Zaleskiemu (m.in. SN, PPS i NiD); podczas kampanii na rzecz uwolnienia Polaków przebywających w łagrach poprowadził w Londynie w 1956 marsz 20 tys. polskich emigrantów; w kraju był najpopularniejszą bodaj ikoną nadziei na wyzwolenie spod okupacji komunistycznej (powrót „Andersa na białym koniu” – wyszydzany z kolei przez propagandę komunistyczną); zmarł w rocznicę szturmu na Monte Cassino (12 V 1970) i spoczął pośród swoich żołnierzy na polskim cmentarzu wojskowym u stóp opactwa; był kawalerem licznych odznaczeń wojskowych i cywilnych, polskich i zagranicznych, w tym odznaczenia Defensor Civitatis, otrzymanym od papieża Piusa XII; pośmiertnie (11 XI 1995) otrzymał Order Orła Białego.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
