Gen. José Sanjurjo
80 lat temu, 20 lipca 1936 roku zginął w katastrofie lotniczej w Estoril (Portugalia), w wieku 64 lat (ur. 28 III 1872), Gen. José Sanjurjo Sacanell, I markiz (marqués) Rifu, monarchista; Nawaryjczyk, karierę wojskową rozpoczął jako porucznik, a następnie kapitan podczas katastrofalnej dla Hiszpanii wojnie z USA w obronie Kuby (1898); od 1909 uczestniczył w różnych kampaniach w Maroku Hiszpańskim, odznaczając się zwłaszcza jako komendant regulares w Tetuanie (1914); za odzyskanie terytoriów w Melilli utraconych po klęsce Hiszpanów pod Annualem (1921) został awansowany do stopnia generała dywizji; w 1923, jako gubernator wojskowy Saragossy, poparł odgórny (za przyzwoleniem konstytucyjnego króla »Alfonsa XIII«) przewrót gen. Miguela Prima de Rivery (1870-1930) i jego dyktaturę; w 1925 został mianowany szefem operacji pierwszego w historii desantu powietrzno-morskiego (hiszpańsko-francuskiego) w Alhucemas, której sukces położył kres istnieniu arabskiej tzw. Republiki Rifu Abd-el-Krima; w nagrodę za to zwycięstwo otrzymał tytuł markiza oraz został szefem wszystkich rodzajów sił zbrojnych w Maroku; w 1928 został dyrektorem generalnym Gwardii Cywilnej i pomimo upadku monarchii (IV 1931) zachował tę funkcję do lutego 1932, będąc jednocześnie od kwietnia do czerwca 1931 Wysokim Komisarzem Hiszpańskim w Maroku; od lutego do sierpnia 1932 był dyrektorem generalnym Karabinierów; w porozumieniu z liderami karlistów: Manuelem Fal Conde (1894-1975) i hr. de Rodezno (1882-1952) zorganizował 10 VIII 1932 antyrepublikański pucz (który przeszedł do historii pod nazwą Sanjurjada), początkowo udany w stolicy Andaluzji – Sewilli, lecz stłumiony w Madrycie; ostatecznie stracił kontrolę także nad Sewillą z powodu strajku generalnego; schwytany podczas próby ucieczki do Portugalii, został skazany na śmierć, lecz karę zamieniono na dożywocie; po zwycięskich dla centroprawicy wyborach w 1933 amnestionowany, lecz wskutek sprzeciwu prezydenta Niceto Alcalá-Zamory nieprzyjęty z powrotem do armii; w tej sytuacji udał się do Portugalii, skąd utrzymywał cały czas kontakt z konspiracją wojskową pod kierownictwem El Director – gen. Emilia Moli (1887-1937), będąc przewidziany na przyszłego Caudillo powstania i Hiszpanii; w przeciwieństwie do zażartego republikanina Moli, był nie tylko monarchistą, ale coraz bardziej sympatyzował z karlistami, przyjmując większość ich postulatów warunkujących ich przystąpienie do powstania, o których nie chciał słyszeć Mola (rozwiązanie republiki i systemu partyjnego, likwidacja ustawodawstwa antyreligijnego, przywrócenie tradycyjnego sztandaru złoto-purpurowego), przekazał też wyrazy „szacunku i poparcia” prawowitemu królowi Alfonsowi Karolowi I oraz ubrał swojego syna w uniform requeté; jego powrót do Hiszpanii celem objęcia dowództwa nad powstaniem w tymczasowej stolicy Burgos skomplikowała odmowa Portugalczyków, by wystartował oficjalnie z lotniska państwowego; w tej sytuacji, wysłany po niego pilot Juan Antonio Ansaldo wyczarterował mały dwuosobowy samolot, którym odlecieli obaj z opuszczonego toru wyścigowego w pobliżu Lizbony, lecz tuż po starcie nastąpiła awaria silnika i samolot przestał się wznosić; do pokonania kamiennego muru za torem zabrakło 15 cm i po uderzeniu weń podwoziem samolot rozbił się, a Generał zginął; podobno przyczyną awarii było przeciążenie maszyny kufrem z mundurami galowymi, w których Sanjurjo spodziewał się odbierać defiladę zwycięstwa w Madrycie.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
