António de Oliveira Salazar
28 kwietnia 1889 roku urodził się w Vimieiro k. Santa Comba Dão (Viseu) António de Oliveira Salazar, ekonomista i katolicki mąż stanu („mistyk oddany Bogu i cyfrom”); pochodził z nizin społecznych i wstąpił do seminarium duchownego oraz przyjął niższe święcenia, lecz księdzem nie został (ale przez całe życie pozostał celibatariuszem); współzałożyciel (1913) – z późniejszym kardynałem-patriarchą Lizbony, ks. M. Gonçalvesem Cerejeirą i przyszłym przewodniczącym parlamentu Nowego Państwa M. de Figueiredo – Akademickiego Centrum Demokracji Chrześcijańskiej (Centro Académico de Democracia Cristã), przekształconego w 1917 roku w Katolickie Centrum Portugalskie (Centro Católico Português), z którego ramienia w 1921 roku został deputowanym, lecz po pierwszym posiedzeniu złożył mandat z obrzydzenia do obyczajów demokracji parlamentarnej; od 1918 roku profesor ekonomii Uniwersytetu Koimbryjskiego; po przewrocie wojskowym w 1926 roku otrzymał propozycję objęcia resortu finansów, lecz również zrezygnował po pięciu dniach, gdy wojskowi nie przyjęli jego rygorystycznych warunków co do budżetu; podjął się tej misji ponownie dopiero w kwietniu 1928 roku, gdy jego warunki zostały przyjęte; „cud” finansowy, jakiego dokonał (stabilizacja waluty, powrót do wymienialności i parytetu złota, saldo dodatnie w budżecie – po raz pierwszy od 1854 roku) stał się jego legitymacją do stopniowego przejmowania pełni władzy i przebudowy ustroju – na autorytarny i korporacyjny – tzw. Nowego Państwa (Estado Novo), zgodnego z konserwatywno-nacjonalistycznymi ideami jego twórcy (inspirującego się, prócz papieskich encyklik społecznych, głównie „nacjonalizmem integralnym” Ch. Maurrasa), krytykowanego jednak przez portugalskich integralistów (także przez ich faszyzujący odłam narodowo-syndykalistyczny) za nieprzywrócenie monarchii i cezaryzm; od 5 lipca 1932 do 27 września 1968 premier Portugalii o faktycznie dyktatorskich kompetencjach (unikatowa dyktatura cywilna intelektualisty i system tzw. prezydencjalizmu premiera, opierający się na zaufaniu prezydenta Republiki, mogącego teoretycznie odwołać premiera w każdej chwili), jednocześnie minister finansów (do 1940), spraw zagranicznych (1939-44) i obrony (1961-62) oraz p.o. prezydenta 18 IV – 9 VIII 1951; wspierał Alzamiento Nacional w Hiszpanii, wysyłając ochotniczy Legion Wiriatusa, oraz rządy gen. Franco (Pakt Iberyjski); w czasie II wojny światowej udostępnił Brytyjczykom bazy na Azorach; w 1949 roku wprowadził Portugalię do NATO jako członka-założyciela; w ostatnich dekadach rządów musiał zmagać się z agresją komunistyczną w terytoriach zamorskich (Ultramar) Imperium Portugalskiego; ustąpił po wylewie krwi do mózgu; zmarł w 1970 roku.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
