Cusack: Thomas Molnar, 1921–2010
Katolicki filozof i historyk, Thomas Molnar, zmarł w zeszłym tygodniu w Virginii, w wieku 89 lat. Do osiągnięcia lat 90 zabrakło mu jedynie 6 dni. Urodził się jako Molnár Tamás w Budapeszcie; był jedynym dzieckiem Sandora i Aranki. Uczęszczał do szkoły w mieście Nagyvárad, leżącym po stronie rumuńskiej w regionie Körösvidék, często zaliczanym do Transylwanii i stanowiącym integralną cześć Węgier do czasu traktatu w Trianion. W roku 1940 przeniósł się do Belgii by kontynuować studia w języku francuskim, jednak jako lider katolickiej organizacji studenckiej został internowany przez Niemców i zesłany do Dachau. Po zwolnieniu z obozu wyjechał na krótko do Brukseli, po czym powrócił na Węgry, gdzie na własne oczy zobaczył jak komuniści stopniowo przejmowali władzę.
Molnar wyjechał ostatecznie do USA, gdzie w roku 1950 na Uniwersytecie Columbia obronił doktorat. Często pisywał dla National Review założonego przez Wiliama F. Buckleya w roku 1955, a także nieco rzadziej do periodyków, takich jak Monde et Vie, Commonweal, Modern Age, czy Triumph. Od roku 1957 do 1967 uczył języka francuskiego i literatury światowej w Brooklyn College, po czym otrzymał stanowisko profesora europejskiej historii intelektualnej na Uniwersytecie Long Island. W roku 1969 został profesorem wizytującym na Uniwersytecie Potchefstroom w Transwalu. W roku 1983 przyznano mu doktorat honoris causa Uniwersytetu Mendoza w Argentynie, wykładał także na Yale. Po upadku reżimu komunistycznego na Węgrzech prowadził zajęcia na Uniwersytecie Budapesztańskim oraz Uniwersytecie Katolickim Pétera Pázmány’ego. W roku 1995 otrzymał godność członka Węgierskiej Akademii Nauk.
Mimo iż pierwsza książka Molnara, Bernanos: his political thought and prophecy (1960) została dobrze przyjęta, to najbardziej znana jest jego druga książka. The decline of the intellectual (1961) została, jak ujął to sam Molnar, „z radością odebrana przez konserwatystów, z pełną szacunku konsternacją przez lewicę, a odrzucona przez liberalnych progresistów”. Gallimard rozważał wydrukowanie francuskiego tłumaczenia, które miałoby ukazać się w jego wysoko cenionej serii Idées, zanim jeden z pracowników wydawnictwa, marksista Dionys Mascolo, zawetował ten pomysł, gdyż Molnar nie traktował marksizmu jako utopijną ideologię. Znany, cieszący się złą sławą sowiecki szpieg Alger Hiss napisał o niej pochlebnie w przeglądzie Village Voice. Molnar zauważył, że książka była krytykowana najzajadlej przez koła liberalnych katolików. Jak pisał: „Jest oczywiste, że w dzisiejszej atmosferze intelektualnej woleliby czytać niekończące się peany dla entuzjazmu Teilharda.”
W książce Molnar z bardzo konserwatywnego, europejskiego punktu widzenia przedstawił następujący pogląd: wzrost znaczenia inteligencji w XIX wieku miał związek z jej zdolnością do przeprowadzenia burżuazyjnych zmian społecznych. Im bardziej klasa inteligencka kształtowała wokół siebie bardziej demokratyczny, bardziej egalitarny (i zaiste bardziej burżuazyjny) świat, witalność inteligencji, tak ściśle związana z jej zdolnością do przeprowadzenia zmian społecznych (jak twierdził autor) stała się samodestruktywna. „Upadek” rozpoczął się gdy inteligencja zaczęła szukać alternatywnych metod zbawienia społecznego w coraz bardziej ekstremalny sposób (taki jak nacjonalizm, socjalizm, komunizm, faszyzm itp.) i doprowadziła do tego, że intelektualiści zaczęli bratać się z ideologią, która jest najskuteczniejszym zabójcą autentycznej intelektualnej i filozoficznej spekulacji.
W tym samym roku została opublikowana The future of education Molnara z przedmową Russella Kirka, którego studium amerykańskich myślicieli konserwatywnych, The conservative mind, było cenione przez Molnara. Wśród kolejnych prac, które się ukazały były Utopia, the perennial heresy (1967), The counter-revolution (1969), Nationalism in the Space Age (1971), L’éclipse du sacré: discours et réponses w 1986 roku (napisana wspólnie z Alainem de Benoistem), a w kolejnym roku The pagan temptation odrzucająca neopogaństwo Benoista, The Church, pilgrim of centuries (1990) a w 1996 roku Archetypes of thought oraz Return to philosophy. Od tamtego czasu aż do śmierci jego nowe książki były publikowane w jego języku ojczystym.
Molnar i jego dzieło niestety zostały zlekceważone z tych samych powodów, które dokładnie opisał w swojej słynnej książce: wszechobecny tryumf ideologii nad sferą intelektu. Russel Kirk zdefiniował konserwatyzm jako brak ideologii, a w tym samym czasie nowoczesny konserwatyzm amerykański stał się prawie całkowicie przesiąknięty ideologią. Obecnie reakcją na przenikliwy, tradycyjny sposób myślenia Molnara – inspirowany Maistre’em i Maurrasem – jest raczej milczenie i ignorancja niż otwarte potępienie.
Jak twierdził profesor Molnar, za tryumf ideologii (bez względu na to czy po lewej, czy po prawej stronie) ponosiła odpowiedzialność także kultura zdominowana przez media i telekomunikację. Napisał on później: „W roku 1960 władza mediów nie była jeszcze tak wielka jak dzisiaj.”
Mało kto przypuszczał, że media wkrótce staną się czymś więcej niż nowym Cezarem. Urosły one wręcz do rangi demiurga tworzącego własny świat, a także zdarzenia mające w nim miejsce, komentarze, odpowiedzi na nie a także ciszę. (…) Im więcej widziałem uniwersytetów i kampusów, wydawców i dzienników, gazet i telewizji, tworzenia opinii publicznej, polityki i jej wyników, tym mniej wierzyłem w istnienie wolności wypowiedzi tam, gdzie było to naprawdę ważne dla inteligenckiego establishmentu. W każdym razie w tamtym czasie widziałem tego więcej w Europie niż w Ameryce: tam instytucje wciąż broniły pewnych wolności, a konflikt idei był autentyczny, tu demokratyczny konsensus zmiótł na bok tych, którzy się sprzeciwiali oraz zbanalizował ich argumenty. Na przestrzeni dziesięcioleci ta różnica stała się prawie że niezauważalna.
Nie trzeba dodawać, że środowisko amerykańskich konserwatystów na wieść o śmierci profesora Molnara odpowiedziało milczeniem.
Po otrząśnięciu się z zapomnienia powodowanego ideologią, ojczyzna Molnara, Węgry, ponownie okazały zainteresowanie profesorowi tuż przed śmiercią: w zeszłym roku [t.j. 2009 – M.K.] Wyższa Szkoła Teologii Sapientia (Węgry) zorganizowała pierwszą konferencję poświęconą jego pracom, która cieszyła się dużym zainteresowaniem oraz była szeroko komentowana w węgierskiej prasie. Thomas Molnar pozostawił po sobie obszerny korpus prac. Żyje w pamięci żony Ildiko, syna Erica, pasierba doktora Johna Nestlera i siedmiorga wnucząt.
Andrew Cusack
Requiem aeternam dona ei, Domine, et lux perpetua luceat ei.
Requiescat in pace.
Kategoria: Myśl, Polityka, Publicystyka, Społeczeństwo
