J. Kossecki, Historia systemu sterowania społecznego Kościoła Katolickiego (część 2)

WSTĘP

Jeżeli przez sterowanie rozumieć będziemy wywieranie pożądanego wpływu na określone zjawiska¹, wówczas jest sprawą oczywistą, że odgrywa ono zasadniczą rolę w funkcjonowaniu wszelkich organizacji społecznych, a w szczególności organizacji religijnych. Cybernetyka to nauka o sterowaniu, zaś cybernetyka społeczna (zwanateż socjocybernetyką) to nauka o procesach sterowania społecznego².

Warto przypomnieć, że św. Paweł apostoł zaliczał dar rządzenia – kybernezis – do charyzmatów Ducha Świętego, które winny się rozwijać w gminie chrześcijańskiej. Natomiast współczesny filozof katolicki Christoph Wagner stwierdził, że: Od czasu swego założenia Kościół, celem rozwiązywania problemów, samorzutnie stosował wiele różnych metod kierowania³.

Podstawowym środkiem sterowania ludźmi są bodźce, które mogą mieć charakter energetyczny lub informacyjny. O bodźcach informacyjnych mówimy wówczas, gdy do wywoływania odpowiednich skutków – w postaci zmian działań społecznych – nie są konieczne zmiany nakładów energomaterialnych na wytwarzanie i przesyłanie bodźców, w przeciwnym razie mówimy o bodźcach energetycznych.

Przykładem bodźców informacyjnych mogą być komunikaty propagandowe przekonujące o ideologicznej słuszności określonego działania. Skuteczność oddziaływania takich komunikatów może być zwiększona dzięki samej tylko zmianie ich treści informacyjnej – np. gdy zamiast ideologicznej drętwej mowy zacznie się ludziom mówić o uznawanych przez nich wartościach ideowo-moralnych – przy stałych nakładach materialnych zużywanych na propagandę. Jako przykład bodźców energetycznych służyć mogą oddziaływania represyjne, których skuteczność zależy od nakładów energomaterialnych na utrzymanie aparatu represyjnego, a jej zwiększenie wymaga zwiększenia tych nakładów, albo też zapłata za pracę, której skuteczność zależy od nakładów na zaspokajanie potrzeb społeczeństwa, a jej zwiększenie wymaga zwiększenia tych nakładów.

Niejednokrotnie w procesach sterowania społecznego występują bodźce o charakterze mieszanym – energetyczno-informacyjnym; przykładem ich może być zapłata za pracę, którą ludzie zużywają na zakup modnych luksusowych artykułów, które są odpowiednio reklamowane i dlatego pożądane, co może mieć tylko częściowy związek z ich ceną lub nakładami na ich wyprodukowanie, zaś częściowo zależeć od informacyjnej treści reklamy.

Ogólnie można stwierdzić, że w wypadku stosowania bodźców o charakterze informacyjnym, zużywa się na sterowanie społeczne mniejsze ilości energii sterowniczej (na produkowanie i rozprowadzanie bodźców), niż w wypadku stosowania bodźców o charakterze energetycznym. Ludzie, którzy działają pod wpływem motywów ideowomoralnych, lub wiedzeni chęcią odkrycia prawdy, nie muszą być tak kontrolowani, pobudzani karami, ani też tak wysoko opłacani, jak ludzie pracujący z chęci zysku, awansu lub ze strachu przed represjami.

W wyniku społecznego współżycia ludzi kształtują się określone reguły zachowania ludzkiego, zwane normami społecznymi⁴. Oddziaływanie bodźców na społeczeństwo może prowadzić do natychmiastowych rezultatów w postaci odpowiednich działań społecznych, tylko wówczas, gdy w chwili działania tych bodźców istnieją już w społeczeństwie ukształtowane wcześniej odpowiednie normy społeczne, sprzęgające dany bodziec z odnośnym działaniem – w takim wypadku mówimy o motywacyjnym oddziaływaniu bodźca. Jeżeli natomiast w chwili działania bodźca odpowiednia norma społeczna nie jest jeszcze ukształtowana, wówczas bodziec nie spowoduje natychmiastowej reakcji, lecz wpłynąć może na ukształtowanie odpowiedniej normy – w takim wypadku mówimy o wychowawczym oddziaływaniu bodźca. Oczywiście często oddziaływanie bodźca ma charakter mieszany – motywacyjno-wychowawczy. Motywacyjne oddziaływanie bodźców nazywane bywa w cybernetyce społecznej sterowaniem bezpośrednim, a oddziaływanie wychowawcze sterowaniem pośrednim.

W socjocybernetyce dzielimy normy społeczne na sześć podstawowych rodzajów⁵: normy poznawcze, ideologiczne, etyczne (moralne), prawne, ekonomiczne i witalne. Normy poznawcze regulują zachowania (działania) ludzi zmierzające do poznania prawdy (zdobycia informacji). Na nich opiera się działanie instytucji naukowych, publikatorów, wywiadu i kontrwywiadu itp. Normy ideologiczne określają zasadnicze cele działań społecznych. Na nich w dużej mierze opiera się funkcjonowanie instytucji religijnych, jak również ruchów społecznych inspirowanych jakimiś ideałami.

Normy etyczne (moralne) i normy prawne określają dopuszczalne lub nakazane jak również zakazane (ze względów zasadniczych nie zaś np. technologicznych, czy socjotechnicznych) metody osiągania celów społecznych, czyli reguły postępowania ludzi w społeczeństwie. Przy czym – z punktu widzenia cybernetyki społecznej – normy etyczne (moralne) opierają się na działaniu bodźców informacyjnych (przekonanie o słuszności danego postępowania), prawne zaś na bodźcach energetycznych (przymus, sankcja). Normy etyczne, podobnie jak ideologiczne, wiążą się z funkcjonowaniem instytucji religijnych, prawne zaś przede wszystkim z działaniem instytucji państwowych (choć nie tylko gdyż istnieje np. prawo kanoniczne).

Normy ekonomiczne określają funkcjonowanie gospodarki. Normy witalne określają metody ochrony życia i zdrowia ludzi oraz zapewnienia im bezpieczeństwa. Na nich opierają się instytucje wojskowe i policyjne, jak również instytucje ochrony zdrowia.

Największy udział bodźców informacyjnych występuje przy wywoływaniu działań związanych z normami poznawczymi, na drugim miejscu pod tym względem stoją normy ideologiczne, dalej kolejno normy etyczne, prawne, ekonomiczne i wreszcie witalne. Odwrotnie wygląda udział bodźców energetycznych, który jest największy w wypadku działań związanych z normami witalnymi, zaś najmniejszy w wypadku działań związanych z normami poznawczymi.

Bodźce wywołujące działania ludzi nazywamy bodźcami motywacyjnymi, albo krótko motywacjami. Wszelkie bodźce (zarówno motywacyjne jak i wychowawcze) – zgodnie z tym co powiedzieliśmy wyżej – możemy podzielić na energetyczne i informacyjne. Ponadto możemy zarówno bodźce motywacyjne (motywacje) jak i wychowawcze podzielić – w zależności od tego, na jaki rodzaj norm społecznych oddziałują – na: poznawcze, ideologiczne, etyczne, prawne, ekonomiczne i witalne.

Zarówno u poszczególnych ludzi, jak i całych społeczeństw, mogą dominować różne typy norm i związanych z nimi motywacji. Prawidłowe rozpoznanie układów motywacji u ludzi, na których postępowanie chce się wywierać wpływ, ma zasadnicze znaczenie dla skuteczności wszelkich procesów sterowania społecznego, przy czym najważniejsze jest rozpoznanie typu motywacji dominujących w danym społeczeństwie.

Sprawy te mogą się wydawać oczywiste, ale w praktyce społecznej popełniane są błędy wywołane niedostosowaniem systemu sterowania społecznego do motywacji dominujących w konkretnym społeczeństwie. Jako przykład może tu służyć polityka prawna w PRL i III RP. W polskim narodzie w drugiej połowie XX wieku motywacje prawne są stosunkowo słabe (a w każdym razie nie są dominujące), tymczasem władze PRL wydawały wielkie ilości norm prawnych, co nie tylko nie przyczyniało się do umocnienia praworządności, ale powodowało zamieszanie (trudno było bowiem uniknąć sprzeczności między poszczególnymi normami prawnymi, przy wielkiej ich ilości) w systemie prawnym, osłabiało to – i tak słabe – poczucie prawne społeczeństwa. Skutki tego można było przez wiele lat obserwować w wielu dziedzinach. Po przełomie 1989 roku popełnia się ten sam błąd – i to nawet w jeszcze większym stopniu – wydając nadmierne ilości norm prawnych, co powiększa bałagan w państwie ułatwiając działania różnych aferzystów⁶.

Józef Kossecki, Historia systemu sterowania społecznego Kościoła Katolickiego, Kielce 1999, s. 8-10.

Pierwsza część ukazała się na łamach naszego portalu:

https://myslkonserwatywna.pl/inni-autorzy/j-kossecki-historia-systemu-sterowania-spolecznego-kosciola-katolickiego-czesc-1/

Książka w formie elektronicznej dostępna jest na:

http://socjocybernetyka.files.wordpress.com/2010/07/koscster1.pdf.

Kategoria: Społeczeństwo