Sir Winston Churchill
50 lat temu, 24 stycznia 1965 roku zmarł w Londynie, w wieku 90 lat, Sir Winston Leonard Spencer Churchill, mąż stanu, mówca, historyk i pisarz; pochodził z bocznej linii rodu Spencerów-Churchillów; potomek wielkiego wodza Johna Churchilla, który wszelako zdradził prawowitego króla Jakuba II, a od uzurpatora otrzymał tytuł 1. księcia Marlborough; syn (niedziedzicznego) lorda Randolpha Churchilla, którego błyskotliwie rozwijającą się karierę polityczną przerwała choroba (syfilis) i wczesna śmierć, oraz słynnej z urody (i małżeńskiej niewierności oraz licznych romansów) córki amerykańskiego finansisty „Jennie” Jerome; po ukończeniu Akademii Wojskowej w Sandhurst służył (do 1899) w 4 regimencie huzarów Królowej w Indiach, na Kubie i w Sudanie; po wystąpieniu z wojska kandydował (bez powodzenia do parlamentu), a następnie został korespondentem wojennym podczas II wojny burskiej, gdzie dostał się do niewoli, z której uciekł przechodząc pieszo 480 km (po czym brał udział w zdobywaniu Pretorii); w 1900 dostał się po raz pierwszy (z ramienia konserwatystów) do Izby Gmin, gdzie zrazu związał się z frakcją (The Hughligans) wybitnego teoretyka konserwatyzmu (tłumaczonego na polski) Hugh Cecila; jako zwolennik wolnego handlu i przeciwnik protekcjonistycznych koncepcji wpływowego lidera frakcji unionistów – Josepha Chamberlaina, po zwycięstwie w partii jego programu opuścił w 1904 roku konserwatystów, przenosząc się do Partii Liberalnej; ponownie wybrany, już z ramienia tej partii, w 1906 roku, rozpoczął karierę w gabinetach liberałów, jako: podsekretarz stanu w ministerstwie kolonii, przewodniczący zarządu handlu (1908), minister spraw wewnętrznych (1910) i wreszcie (1911) Pierwszy Lord Admiralicji; zreformował Royal Navy, lecz musiał podać się do dymisji po katastrofie, jaką okazała się inwazja na półwysep Gallipoli (1915); do rządu (D. Lloyd George’a) powrócił dopiero w 1917, jako minister uzbrojenia, a następnie wojny; po wybuchu rewolucji bolszewickiej podjął decyzję o interwencji brytyjskiej po stronie rosyjskiej kontrrewolucji, kreując się na „drugiego Burke’a”, wzywającego do zduszenia bolszewizmu w zarodku – niestety bez powodzenia; w 1921 został ministrem kolonii, lecz po dwóch przegranych kampaniach wyborczych zdecydował się opuścić tym razem liberałów; do parlamentu powrócił w 1924 jako kandydat niezależny, a rok później oficjalnie powrócił do Partii Konserwatywnej; jako kanclerz skarbu, mianowany (1924) przez premiera S. Baldwina, dążył (bez powodzenia) do przywrócenia pełnej wymienialności funta na złoto; w tym okresie wypowiadał się wielokrotnie z niekłamanym entuzjazmem o B. Mussolinim i reformach faszystowskich (zapewne dlatego dwie dekady później kazał go zabić); po klęsce konserwatystów w 1929 roku znalazł się na bocznym torze (również w partii), z konieczności zatem poświęcając się głównie pracy pisarskiej; od 1936 zdecydowanie krytykował politykę appeasementu wobec A. Hitlera i III Rzeszy; po wybuchu II wojny światowej wszedł do gabinetu N. Chamberlaina ponownie jako Pierwszy Lord Admiralicji; po podaniu się do dymisji przez premiera (10 V 1940) stanął na czele koalicyjnego gabinetu wojennego, oferując narodowi w pierwszym przemówieniu tylko „krew, trud, pot i łzy” (blood, toil, tears and sweat), a w przededniu bitwy o Anglię zapowiadając: „Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę, będziemy walczyć na plażach, będziemy walczyć na lądowiskach, będziemy walczyć na polach i na ulicach, będziemy walczyć na wzgórzach, nigdy się nie poddamy”; ceną za pokonanie Niemców okazała się jednak utrata przez Wielką Brytanię pozycji pierwszorzędnego mocarstwa światowego na rzecz USA (niektórzy historycy nazywają go nawet „grabarzem” Imperium Brytyjskiego); jeszcze w trakcie konferencji Wielkiej Trójki w Poczdamie przegrał wybory parlamentarne; jako lider opozycji przez następne sześć lat, opowiadał się za utworzeniem „Stanów Zjednoczonych Europy”, a 5 III 1946, w słynnym przemówieniu z Fulton (Missouri, USA) użył słynnej frazy o zapadnięciu w poprzez Europy „żelaznej kurtyny”; po zwycięskich dla konserwatystów wyborach powrócił do władzy w październiku 1951 roku, lecz w kwietniu 1955 ustąpił z powodów zdrowotnych, wycofując się już po raz ostatni definitywny z życia politycznego (urząd premiera i funkcję lidera partii przekazał A. Edenowi; zasiadał jedynie do 1964 w Izbie Gmin); w ostatnich latach życia poświęcał się intensywnie malarstwu; miłośnik whisky, cygar i tabaki; głównie za sześciotomową historię II wojny światowej otrzymał w 1953 roku literacką Nagrodę Nobla; w tym samym roku otrzymał tytuł szlachecki „Sir” oraz Order Podwiązki; nie przyjął natomiast (w 1955) tytułu książęcego, aby umożliwić synowi karierę w Izbie Gmin; w 1963 został pierwszym w historii obywatelem honorowym USA; jego pogrzeb był największą w XX-wiecznej Anglii publiczną ceremonią funeralną, a w plebiscycie organizowanym przez BBC w 2002 roku został uznany najwybitniejszym Brytyjczykiem wszechczasów.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
