Roman Rybarski
6 marca 1942 roku zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, w wieku 54 lat (ur. 3 VIII 1887), Roman Franciszek Rybarski, ekonomista, myśliciel polityczny i polityk narodowy; pochodził z ziemi oświęcimskiej; od 1906 studiował na Wydziale Prawa UJ; już jako student związał się z ruchem narodowym – był działaczem Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i (od 1910) członkiem tajnej Ligi Narodowej; ukończył również Szkołę Nauk Politycznych w Paryżu; od 1916 wydawał miesięcznik Rok Polski; w 1917 został profesorem UJ; po odzyskaniu niepodległości pełnił różne funkcje w ministerstwach gospodarczych, ale w 1921 powrócił do pracy naukowej, wpierw na Politechnice Warszawskiej, a od 1923 na UW, gdzie objął Katedrę Skarbowości; na zlecenie premiera Władysława Grabskiego (1874-1938) przygotował projekt statutu Banku Emisyjnego, a w 1924 zredagował ostateczny projekt ustawy o Banku Polskim i po jego utworzeniu wszedł w skład jego pierwszej Rady; po przewrocie majowym powrócił do czynnej polityki w opozycyjnym Związku Ludowo-Narodowym (od 1928 – Stronnictwie Narodowym), jak również w Obozie Wielkiej Polski; od 1928 do 1935 posłował do Sejmu (II i III kadencji), piastując funkcję prezesa Klubu Narodowego; w SN należał do skrzydła tzw. starych (zw. też „grupą profesorską”), nie odrzucających parlamentaryzmu, acz uznających potrzebę jego zreformowania i ukrócenia tzw. sejmokracji; po uchwaleniu w 1935 konstytucji kwietniowej oraz nowej ordynacji wyborczej, bojkotował wraz z całym stronnictwem wybory; choć zmarginalizowany w latach 30. również w SN, należał do czołowych publicystów Gazety Warszawskiej/Warszawskiego Dziennika Narodowego, Myśli Narodowej, Polityki Narodowej i Kuriera Poznańskiego; podczas okupacji niemieckiej wszedł do struktur politycznych Polskiego Państwa Podziemnego, zostając dyrektorem Departamentu Skarbu w Delegaturze Rządu RP na Kraj; aresztowany przez Gestapo w maju 1941, został osadzony na Pawiaku, a 23 VII 1941 wywieziony – w transporcie liczącym 350 więźniów, w tym innego działacza SN, prof. Witolda T. Staniszkisa (1880-1941) – do Auschwitz; w obozie był współorganizatorem (m.in. wraz z założycielem i pierwszym liderem ONR – Janem Mosdorfem) ruchu oporu i konspiracji ZWZ/AK; za tę działalność został przez Niemców rozstrzelany; jako ekonomista – teoretyk uchodzi za czołowego przedstawiciela umiarkowanego liberalizmu wolnorynkowego, sam jednak uważał się również na tym gruncie za reprezentanta szkoły narodowej (gospodarczego nacjonalizmu); głosił konieczność stałości prawa gospodarczego, nienaruszalności własności prywatnej, niskich podatków, szkodliwość zaś przymusowych ubezpieczeń społecznych, koncesji i monopoli; opowiadał się za odpaństwowieniem kredytu i oddaniem go w ręce prywatne, zaś w kwestii kredytów zagranicznych dopuszczał branie tylko długoterminowych, dających szansę na uruchomienie nowych linii produkcyjnych; piętnował jednak lichwę oraz uznawał ograniczone formy sposoby wspierania gospodarki przez państwo, dla tworzenie ogólnych warunków rozwoju gospodarczego oraz uzupełnienia działalności prywatnej w sektorach korzystnych dla ogółu.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
