Rolão Preto
12 lutego 1893 roku urodził się w Gavião (Portugalia) Francisco de Barcelos Rolão Preto, znany też jako po prostu Rolão Preto, prawnik, publicysta i polityk monarchistyczny, następnie narodowo-syndykalistyczny, a na koniec demokratyczny; pochodził z rodziny o tradycjach lewicowych (jego pradziadek, deputowany do Konstytuanty w 1836 roku, był jakobinem i masonem), ale sam, już jako licealista, wyznawał idee rojalistyczne i w 1911 roku uciekł do hiszpańskiej Galicji, aby przyłączyć się do płk. H. Paivy Couceiro (1861-1944), który stamtąd próbował wzniecić insurekcji monarchistyczną; w następstwie jej przegranej musiał uciekać do Belgii, gdzie ukończył liceum portugalskie w Lowanium, a następnie studiował nauki społeczne na tamtejszym Uniwersytecie Katolickim; został też współredaktorem almanachu „Alma Portuguesa” [„Dusza Portugalska”], który stał się zalążkiem tradycjonalistyczno-monarchistycznego Integralizmu Luzytańskiego (Integralismo Lusitano) pod ideowym przywództwem Antónia Sardinhy (1888-1925) i inspirowanego doktryną nacjonalizmu integralnego Charlesa Maurrasa (1868-1952); z chwilą wybuchu I wojny światowej i zajęcia Belgii przez Niemcy przeniósł się do Francji, gdzie ukończył prawo na uniwersytecie w Tuluzie i się doktoryzował; w Paryżu poznał też mistrzów prawicy francuskiej: M. Barrèsa, Ch. Maurrasa, L. Daudeta i J. Bainville’a; amnestionowany, w 1917 powrócił do Portugalii i rozpoczął pracę w redakcji integralistycznego dziennika „A Monarquia”, a po aresztowaniu Hipólita Raposa (1885-1953) za kierowniczy udział w powstaniu tzw. Monarchii Północnej (I-II 1919) został jego dyrektorem; w 1922 został dokooptowany do Junty Centralnej Integralizmu Luzytańskiego i do zespołu redakcyjnego jego organu teoretycznego „A Nação Portuguesa”; już wkrótce jednak, zafascynowany „marszem na Rzym” oraz dynamiką faszyzmu i jego zdolnością mobilizowania mas, zaczął oddalać się od tradycjonalistycznego integralizmu i ostatecznie w 1924 został wykluczony z ruchu; z entuzjazmem przyjął przewrót wojskowy pod dowództwem gen. Manuela Gomesa da Costy (1863-1929) w maju 1926 roku, nawiązując współpracę z reżimem wojskowym i mając ambicję stania się jego politycznym mentorem; w 1930 roku zorganizował uniwersytecką Ligę Narodową 28 Maja, głoszącą konieczność kontynuowania rozpoczętej cztery lata wcześniej Rewolucji Narodowej; ciosem dla jego planów było ustanowienie faktycznej dyktatury premiera Antónia de Oliveiry Salazara (1889-1970) i utworzenie autorytarnego, korporacyjnego Nowego Państwa (1933); w odpowiedzi na to, 15 II 1933, Preto, przy współpracy Alberta hr. de Monsaraza (1889-1959), jako sekretarza generalnego, oraz innych b. integralistów, proklamował utworzenie Ruchu Narodowo-Syndykalistycznego (Movimento Nacional-Sindicalista) oraz dziennika „A Revolução”; program MNS zakładał budowę Integralnego Państwa Syndykalistycznego, opartego zatem na syndykatach „poziomych”, tj. zrzeszających pracowników, a nie na branżowych korporacjach „pionowych”, jak Nowe Państwo; definiował się jako prorodzinny, municypalistyczny, regionalistyczny, syndykalistyczny, reprezentacyjny, autorytarny, nacjonalistyczny i rewolucyjny, głosząc „rewolucję permanentną, która nigdy się nie kończy”; w przeciwieństwie do integralizmu nie chciał już określać się jako „prawica”, głosząc, że nie jest ani prawicowy, ani lewicowy, co oznacza, że jest „ponad” (Adelante!) lewicą i prawicą; nie rezygnował z monarchizmu, lecz propagował „monarchię syndykalistyczną” z królem jako najwyższym szefem wszystkich związków zawodowych; państwo Salazara odrzucał z kolei z tego powodu, że nie chce zastępować „tyranii kapitalizmu nad Państwem tyranią Państwa nad kapitalistą”; narodowi syndykaliści nosili błękitne koszule (Camisas Azuis), z białą opaską z czerwonym krzyżem św. Andrzeja na ramieniu; ruch rozwijał się dynamicznie i w styczniu 1933 roku liczba jego aktywistów sięgnęła 50 000 osób; choć MNS uważany jest za portugalską odmianę faszyzmu i nazizmu, Preto odrzucał tę supozycję wskazując, że reżimy Mussoliniego i Hitlera są totalitaryzmami i państwami „cezarystycznymi”, podczas gdy narodowy syndykalizm ma fundamenty chrześcijańskie, wspólnotowe i personalistyczne; również salazarowskiej tezie „wszystko dla narodu, nic przeciwko narodowi”, Preto przeciwstawiał antytezę: „wszystko dla człowieka, nic przeciwko człowiekowi” (Tudo pelo homem, nada contra o homem); 5 VII 1934, na audiencji u prezydenta Republiki, gen. Óscara Carmony (1869-1951), Preto próbował nakłonić go do zdymisjonowania Salazara, likwidacji Unii Narodowej oraz zastąpienia korporacjonizmu syndykalizmem; wobec braku pożądanej reakcji, 10 lipca MNS podjął próbę puczu, po którego stłumieniu Preto został wydalony do Hiszpanii, MNS zaś został zdelegalizowany 29 lipca; część narodowych syndykalistów zgodziła się wówczas przyłączyć do Nowego Państwa, a jeden z nich, czyli Luís Cabral de Moncada (1888-1974) został z czasem nawet głównym teoretykiem konstytucjonalizmu salazarowskiego; nieprzejednany Preto zamieszkał w Madrycie w domu José Antonia Prima de Rivery (1903-1936), a nawet był konsultowany podczas układania programu Falangi Hiszpańskiej (Falange Española), którą nazywał „naszą siostrą duchową”; na przeszkodzie pełnej współpracy obu ruchów stały jednak pretensje portugalskich syndykalistów do aneksji (bliskiej Portugalczykom lingwistycznie) Galicji hiszpańskiej; w lutym 1935 Preto powrócił do Portugalii, ale kiedy zaangażował się w kolejną próbę przewrotu, został ponownie wydalony do Hiszpanii, gdzie trafił na wybuch powstania przeciwko reżimowi Frontu Ludowego; 29 III 1937, wygłosił w Radio Sewilla mowę pozdrawiającą „Hiszpanię Cyda i bohaterów Alcázar de Toledo”; w 1939 roku Salazar ponownie odwołał banicję Preto i nakłaniał go do pojednania, proponując mu różne stanowiska, jak funkcję administratora kolonii afrykańskich czy ambasadora przy Stolicy Apostolskiej, lecz Preto odrzucał wszystkie propozycje; w 1945 przystąpił natomiast do Ruchu Jedności Demokratycznej (Movimento de Unidade Democrática; MUD), czyli koalicji całej opozycji antysalazarystowskiej (według nowej ordynacji opozycja mogła wystawić w wyborach tylko jedną, wspólną listę); również w wyborach prezydenckich czynnie wspierał kandydatów opozycji (w 1951 – Quintão Meirelesa, a w 1958 – gen. Humberta Delgado); już za premierostwa następcy Salazara – Marcella Caetano (1906-1980), w 1969 roku kandydował z listy Monarchistycznej Komisji Wyborczej; w 1970 współorganizował z weteranami integralizmu Bibliotekę Myśli Politycznej oraz Konwergencję Monarchistyczną pod przywództwem Gonçala Ribeiry Telesa (ur. 1922); już po obaleniu Nowego Państwa przez wojskowy zamach stanu (25 IV 1974) został przewodniczącym Dyrektoriatu Ludowej Partii Monarchistycznej (Partido Popular Monárquico), założonej 23 V 1974; zmarł w 1977 roku; 10 II 1994 prezydent Republiki, (socjalista) Mário Soares (1924-2017) przyznał mu pośmiertnie Wielki Krzyż Orderu Infanta Henryka „za głębokie umiłowanie wolności”.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
