płk Antoni Szacki
2 lipca 1992 roku zmarł w Costa Mesa (Kalifornia), w wieku 90 lat (ur. 1 III 1902), płk Antoni Szacki, ps. Bohun, Dąbrowski, dowódca Brygady Świętokrzyskiej NSZ; urodził się w Wilnie, w rodzinie inteligenckiej; po zesłaniu ojca wraz z całą rodziną przebywał w Tomsku na Syberii, a od 1910 (gdy ojciec zmarł) – w Charkowie, gdzie uczęszczał do gimnazjum oraz przeżył okres rewolucji bolszewickiej i wojny domowej; w 1919 powrócił do Warszawy i wstąpił na ochotnika do wojska; jako żołnierz 1 Pułku Ułanów Krechowieckich dostał się w 1920 do niewoli bolszewickiej, z której został zwolniony po podpisaniu traktatu ryskiego; w 1923 zdał maturę i podjął studia na Politechnice Warszawskiej, lecz po roku z nich zrezygnował i wstąpił do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Warszawie; jako jej uczeń walczył po stronie rządowej podczas przewrotu majowego w 1926 i został ranny; w 1927 otrzymał stopień podporucznika i został przydzielony do 76 Pułku Piechoty w Grodnie, w którym służył do września 1939 (od 1929 w randze porucznika); prawdopodobnie już w 1934 został sekretnym członkiem Obozu Narodowo-Radykalnego; w wojnie polskiej 1939 trafił do sztabu Armii Prusy, a po jej rozbiciu znalazł się we Lwowie, gdzie dostał się do niewoli niemieckiej, z której udało mu się zbiec i przedostać się do Krakowa, a następnie osiadł w Zagnańsku (Kieleckie); w 1940 wstąpił do konspiracyjnego Związku Jaszczurczego, a jesienią 1942 do Narodowych Sił Zbrojnych, w których pełnił funkcję szefa sztabu Okręgu V Kielce; od sierpnia 1944 był dowódcą – w stopniu podpułkownika nadanym mu przez Radę Polityczną NSZ – sformowanej w sile ok. 850, lecz słabo uzbrojonych, żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej, która prowadziła walki zarówno z partyzantką sowiecką i komunistyczną (AL), jak z Niemcami; po rozpoczęciu w styczniu 1945 ofensywy sowieckiej Brygada, na rozkaz Komendanta Głównego NSZ, płk. Zygmunta Broniewskiego, podjęła marsz na Zachód, w kierunku na Śląsk, a następnie do Czech, początkowo próbując przebić się przez umocnienia niemieckie, ale po niepowodzeniu – decydując się wejść w „stan niewojowania” z Niemcami i prowadzić z nimi grę, aby uchronić Brygadę przez zniszczeniem; zawierając porozumienia taktyczne, jednocześnie dowództwo Brygady stanowczo odrzuciło propozycję podjęcia u boku Niemców walki na froncie przeciwko Armii Czerwonej oraz wysłania do kraju grup wywiadowczo-dywersyjnych; nawiązało natomiast kontakt z polskimi władzami na emigracji oraz z Naczelnym Wodzem, gen. Władysławem Andersem, a także z czeskim podziemiem; już na terenie Czech Brygada zakończyła swój szlak bojowy wyzwoleniem kobiecego obozu koncentracyjnego w Holiszowie k. Pilzna, ratując więźniarki różnej narodowości, w tym liczne Żydówki, przez zamierzoną eksterminacją; następnie połączyła się z amerykańską 3 Armią gen. George’a Pattona; po przekształceniu Brygady w kompanie wartownicze (1946) i usunięciu go z funkcji dowódcy, płk. Szacki zamieszkał w Niemczech, a od 1949 – we Francji; tam, na wniosek władz PRL żądających jego ekstradycji, stanął w 1950 przed sądem w Tuluzie, lecz przed wydaniem go w łapy komunistów uratowało go świadectwo Żydówek-więźniarek z Holiszowa, zaświadczających, że uratował im życie; nie powiodła się również akcja porwania go przez czerwone komando; w 1956 wyjechał do USA, gdzie spędził resztę życia; opublikował książkę Byłem dowódcą Brygady Świętokrzyskiej, w której prócz opisania losów własnych oraz brygady, dokonał surowej oceny decyzji o wybuchu powstania warszawskiego i jego tragicznego bilansu; pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
ANTONI SZACKI vel Bochun nie powrocil tylko wyjechal do warszawy bo nigdy nie byl w granicach przedrobiorowych Polski