Plinio Salgado
40 lat temu, 8 grudnia 1975 roku zmarł w São Paulo, w wieku 80 lat (ur. 22 I 1895), Plinio Salgado, powieściopisarz, dziennikarz, teolog, myśliciel polityczny i polityk; w latach 20. współtwórca awangardowego, modernistycznego ruchu literacko-artystycznego, zw. Verde-Amarelo (od brazylijskich barw narodowych: zielonej i żółtej), organizującego w São Paulo Tygodnie Sztuki Współczesnej, promujące „kulturę wyłącznie brazylijską”; filozoficznie wychowany w duchu pozytywistycznym (oficjalnej doktryny Starej Republiki) i materialistycznym, pod wpływem lektury pisarzy katolickich (Raimundo Farias Brito, Jackson Figuereido) zwrócił się ku doktrynie katolickiej; w 1930 roku odbył podróż po Europie, gdzie zafascynował go włoski faszyzm; po powrocie założył Stowarzyszenie Studiów Politycznych (Sociedade de Estudos Politicos), na bazie którego 7 X 1932 założył Brazylijską Akcję Integralistyczną (Ação Integralista Brasileira, AIB), której głównym ideologiem, prócz niego samego, był filozof fenomenolog Miguel Reale (1910-2006); uważana za rodzimą odmianę faszyzmu, AIB nawiązywała również do portugalskiego Integralizmu Luzytańskiego, lecz w zradykalizowanej postaci; jej główne hasło brzmiało: „Bóg, Naród, Rodzina!”, program zaś był połączeniem wątków religijnych i narodowych z radykalizmem społecznym: położono w nim nacisk na „uginanie się Brazylii pod jarzmem obcego kapitalizmu” i sprowadzeniem jej do roli kolonii; „prawdziwą niepodległość” od amerykańsko-żydowskiej finansjery miała zapewnić nacjonalizacja banków, środków komunikacji, kopalń i źródeł energii hydroelektrycznej; z początku AIB była elitarnym ruchem intelektualistów, ale w szczytowym momencie rozwoju (1937) liczyła 250 000 członków i zbudowała strukturę dublującą struktury państwa, od sądów i policji po komórki artystyczne; wyróżniającą cechą – zorganizowanych według zasady „wodzowskiej” i hierarchicznej „zielonych koszul” – był rozbudowany rytuał, nawiązujący po części do katolicyzmu, a po części do obrzędów Indian Tupi; symbolem ruchu był znak Sigmy, noszony na opasce na ramieniu zielonej koszuli; integraliści pozdrawiali się indiańskim okrzykiem Anauê!, a najważniejszą ceremonią integralistycznej „liturgii” były coroczne obchody pierwszego marszu AIB, kończone powitaniem wschodu słońca, „które oświeciło cztery wieki brazylijskiej historii”; w doktrynie Salgado „człowiek integralny” (homem integral) odrzuca wszystkie jednostronne antropologie: „optymizm liberalny” Locke’a, „pesymizm totalitarny” Hobbesa, kolektywizm Rousseau, ekonomizm Marksa, rasizm Gobineau i H.S. Chamberlaina, panseksualizm Freuda; do 1937 roku AIB współpracowała z autorytarno-populistycznym prezydentem – dyktatorem, twórcą Nowej Republiki (z konstytucją wzorowaną na polskiej konstytucji kwietniowej), Getúlio D. Vargasem, kiedy jednak ten, rozwiązując wszystkie partie, rozwiązał także AIB, integraliści podjęli z 10/11 V 1938 próbę puczu, prawdopodobnie bez wiedzy i aprobaty przywódcy; mimo to Salgado został uwięziony, a następnie zmuszony do emigracji; po sześciu latach pobytu w salazarowskiej Portugalii powrócił do Brazylii po upadku Nowego Państwa (Estado Novo) i założył Partię Reprezentacji Ludowej (Partido de Representação Popular; PRP); w 1955 roku kandydował w wyborach prezydenckich, zajmując (z 8-procentowym wynikiem) ostatnie miejsce, lecz zwycięski prezydent Juscelino Kubitschek powołał go do Narodowego Instytutu Imigracji i Kolonizacji; jako dwukrotny (1958, 1962) deputowany ze stanu Paraná zwalczał lewicowego prezydenta João Goularta, a po jego obaleniu (1964) przez armię i zaprowadzeniu rządów wojskowych wstąpił do prorządowego, prawicowego Sojuszu Odrodzenia Narodowego (Aliança Renovadora Nacional; ARENA); na rok przed śmiercią wycofał się z życia politycznego; członek Paulińskiej Akademii Literatury.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
