PIUS VI
25 grudnia 1717 roku urodził się w Cesenie (Emilia-Romania) Giovanni Angelo hr. (conte) Braschi, od 1775 roku 250. papież Świętego Kościoła Rzymskiego PIUS VI [Pius Sextus]; pochodził z rodziny arystokratycznej, ale zubożałej, był najstarszym z ośmiorga dzieci; w kolegium jezuickim w Cesenie obronił, mając zaledwie 17 lat, doktorat utroque iure (obojga praw – kanonicznego i cywilnego); następnie studiował na uniwersytecie w Ferrarze; został sekretarzem kard. Tommasa Ruffo, a w 1753 – sekretarzem osobistym papieża Benedykta XIV (który nadał mu godność kanonika Bazyliki Watykańskiej), lecz wciąż nie zamierzał wstąpić do stanu duchownego; dopiero po uzyskaniu zgody od swojej narzeczonej (która następnie została zakonnicą) przyjął (w 1758) święcenia kapłańskie i został prałatem papieskim; za pontyfikatu (1758-69) Klemensa XIII pełnił szereg urzędów kurialnych, zaś Klemens XIV obdarował go 26 IV 1773 godnością kardynała prezbitera; po śmierci tegoś papieża (22 IX 1774), po długim i burzliwym (z racji kontrowersji co do zasadności dokonanej 21 VI 1773 kasaty zakonu jezuitów) został wybrany na papieża 15 lutego 1775; imię przyjął na cześć św. Piusa V; sakrę biskupią przyjął 22 II 1775 i tegoż dnia został ukoronowany; podczas swojego długiego, lecz trudnego pontyfikatu musiał zmagać się z szeregiem problemów wynikających z szerzącego się w Europie, a nawet popieranego przez niektórych („oświeconych”) władców, sekularyzmu i ateizmu, a także z krnąbrnością niektórych lokalnych episkopatów; w szczególności dotyczyło to Austrii, gdzie do etatyzacji Kościoła (tzw. józefinizm) dążył cesarz (formalnie rzymsko-niemiecki) Józef II – aby uzyskać porozumienie z cesarzem papież pojechał nawet (1782) do Wiednia, która to podróż była ewenementem w tej epoce, lecz okazała się bezowocna – oraz Rzeszy, gdzie (mimo potępienia jeszcze przez Klemensa XIII) szerzył się neokoncyliarystyczny febronianizm, czyli doktryna wyższości episkopatów nad papieżem; problemów przysparzał także rządzony przez Burbonów Neapol, domagający się zniesienia obowiązku składania hołdu feudalnego, a zwłaszcza Toskania, gdzie panował brat cesarza – w. książę Piotr Leopold Habsburg (późniejszy cesarz Leopold II), za którego przyzwoleniem odbył się pod przewodnictwem kryptojansenistycznego bpa Ricciego w 1786 roku nielegalny tzw. synod w Pistoi, który przyjął artykuły gallikańskie i wyjął biskupów spod władzy papieża; zmusiło to Piusa VI do wydania (acz wydanej dopiero sześć lat później, aby nie zadrażniać stosunków z cesarzem Leopoldem, który zmarł w 1792) konstytucji Auctorem fidei, potępiającej 85 tez synodu dotyczących eklezjologii, sakramentologii i liturgiki (ma ona rangę dogmatycznej nieomylności); w swojej działalności papież mógł liczyć jedynie na wierność katolickich dworów Francji, Hiszpanii i Portugalii; wobec sytuacji w Polsce Pius VI zachowywał stanowisko zmienne: uznał i pobłogosławił w 1791 konstytucję majową, ale rok później poparł konfederację targowicką, w 1794 potępił insurekcję kościuszkowską, zaś po trzecim rozbiorze zlikwidował nuncjaturę warszawską, uznając tym de facto likwidację Rzeczypospolitej, a w brewe skierowanym 16 XII 1795 do nowego prymasa Polski i Litwy, abpa gnieźnieńskiego Ignacego Krasickiego, nakazywał wpajanie narodowi obowiązku „wierności, posłuszeństwa i miłości” nowym „panom i władcom”; najbardziej dramatyczny charakter miała konfrontacja Piusa VI – pierwszego papieża epoki rewolucji – ze zrewolucjonizowaną Francją; potępił laicko-masońską Deklarację Praw Człowieka i Obywatela z 26 VII 1789, a uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe de facto schizmatyckiej tzw. Konstytucji cywilnej kleru z 12 VII 1790 zmusiło do zarówno do jej potępienia, jak i zakazania pod groźbą suspensy duchownym francuskim składania na nią przysięgi oraz uznania święceń „biskupów konstytucyjnych” za świętokradcze; następstwem tego było zerwanie przez reżim rewolucyjny stosunków dyplomatycznych ze Stolicą Apostolską oraz zabór eksklaw papieskich w Awinionie i Venaissin; po krwawych prześladowaniach Kościoła we Francji, których kulminacja nastąpiła w latach 1792-93 (rozstrzelanie 3 biskupów i 300 księży, wygnanie 40 000 duchownych), faktycznej delegalizacji katolicyzmu, a wreszcie świętokradczym mordzie na królu Ludwiku XVI, Pius VI wydał 17 VI 1793 alokucję konsystorialną, w której nie tylko potępił królobójstwo, ale dobitnie uznał monarchię za „najlepszy z rządów”, republikę zaś za ustrój, który „przekazał suwerenność ludowi, który nie kieruje się ani rozumem, ani radą, co do żadnej rzeczy nie formułuje sprawiedliwego poglądu, mało na co patrzy przez pryzmat prawdy, oceniając wszystko wedle swojej opinii; jest zawsze niestabilny, łatwo go zmylić i wciągnąć w skrajności, niewdzięczny, arogancki, krwawy; bawi się rzeziami i rozlewem krwi ludzkiej i cieszy go oglądanie trwogi ludzkiej poprzedzającej śmierć i dlatego kochał niegdyś pojedynki gladiatorów w starożytnych amfiteatrach”; papież wskazał imiennie Woltera jako intelektualnego winowajcę rewolucji, Ludwika XVI zaś za męczennika za wiarę, który musiał umrzeć, gdyż nie godził się z zasadą, ze „każdy może wyznawać taką religię, jaką chce, tak jak by wszystkie religie równo prowadziły do zbawienia, poza jedną religią katolicką, która została zakazana”; wyraził jednak stanowcze przekonanie, że król „szczęśliwie zamienił zawsze kruchą koronę królewską i kwiaty lilii, które niegdyś na niej błyszczały, na inny diadem nie do skruszenia, który aniołowie umieścili na nieśmiertelnych kwiatach lilii”; zapowiedział, że Ludwik XVI formalnie zostanie uznany przez Stolicę Apostolską w stosownym czasie (co jednak, jak dotąd, nie nastąpiło); kontrrewolucyjna postawa Piusa VI spotkała się z odwetem rewolucyjnego najeźdźcy Włoch – Napoleona Bonapartego, który w 1796 najechał także po raz pierwszy Państwo Kościelne, zmuszając papieża do zrzeczenia się na rzecz Francji Awinionu i Venaissin, zapłacenie milionowego okupu oraz wydania wielu cennych dzieł sztuki i rękopisów; po ponownym najeździe w 1798 roku (udziałem w nim splamili się również legioniści polscy) papież został zdetronizowany, a na miejsce Państwa Kościelnego Bonaparte utworzył 15 II 1798 tzw. Republikę Rzymską; uwięziony papież został wywieziony, najpierw do Sieny, następnie do Florencji, a wreszcie – już ciężko chory i częściowo sparaliżowany – przetransportowany przez przełęcz Montgenève i osadzony (30 IV 1799) na terenie b. klasztoru w Briançon w Prowansji; pod koniec maja, gdy rosyjski gen. Suworow zajął Turyn, w obawie przed odbiciem papieża ewakuowano go do cytadeli w Valence w Owernii, gdzie zmarł 29 sierpnia 1799; następujące po tym długie (do marca 1800) interregnum na urzędzie papieskim oraz nieprawdopodobieństwo odbycia konklawe w Rzymie sprawiły, że w Europie zapanowało przeświadczenie, że instytucja papiestwa zniknęła bezpowrotnie, a Pius VI był ostatnim w dziejach papieżem.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
