MICHAŁ I PORTUGALSKI
150 lat temu, 14 listopada 1866 roku zmarł (na wygnaniu) w Karlsruhe (Badenia-Wirtembergia), w wieku 64 lat (ur. 26 X 1802), MICHAŁ I PORTUGALSKI [Dom Miguel Maria do Patrocínio João Carlos Francisco de Assis Xavier de Paula Pedro de Alcântara António Rafael Gabriel Joaquim José Gonzaga Evaristo de Bragança e Bourbon] z dynastii Braganzów, ostatni faktycznie panujący (w latach 1828-34), prawowity król Portugalii i Algarve; drugi syn króla Jana VI i Karoliny Joachimy Burbońskiej, infantki Hiszpanii; jeszcze za życia swojego (schorowanego) ojca – ubezwłasnowolnionego przez masońsko-liberalnych puczystów (vintistas), którzy narzucili mu w 1822 roku konstytucję opartą o zasadę suwerenności ludu – stał się polityczną ikoną tradycjonalistów, którzy za jego aprobatą wszczęli 23 V 1823 powstanie w Vila Franca (vilafrancada), on sam zaś wydał odezwę wzywającą do złamania żelaznych pęt [liberalizmu], „w których podle żyjemy”; pomimo zwycięstwa dowódcy powstańców – hr. d’Amarante (1781-1830) pod Lizboną i unieważnienia konstytucji oraz mianowania Dom Miguela szefem rządu, chwiejny Jan VI ponownie uległ naciskom liberałów i zmusił syna do emigracji (przebywał w Wiedniu, gdzie jego politycznym mentorem był kanclerz Austrii, ks. Metternich); po śmierci (10 III 1826) Jana VI, królem został jego starszy syn, Piotr IV (Dom Pedro), lecz będąc już od 1822 samowolnie proklamowanym przez kolonistów (konstytucyjnym) cesarzem Brazylii, zrezygnował z tronu portugalskiego na rzecz swojej córki – Marii da Gloria, zobowiązując ją zarazem do zamążpójścia (po uzyskaniu pełnoletniości i za dyspensą papieską z powodu bliskiego pokrewieństwa) za Dom Miguela, któremu powierzył regencję i urząd namiestnika (Lugar-Tenente) królestwa: przedtem jednak oktrojował Kartę Konstytucyjną (mniej liberalną niż ta z 1822 i „moderantystyczną” w duchu koncepcji B. Constanta, tj. z „władzą pośredniczącą” króla); Dom Miguel zaprzysiągł konstytucję i 22 II 1828 wrócił do ojczyzny; tu jednak okazało się, że, z jednej strony, prowadzony przez zakonników lud wiejski witał go wszędzie okrzykami: niech żyje nasz król absolutny, śmierć konstytucji!”, z drugiej zaś – że deputowani liberalni odmówili złożenia przysięgi regentowi i na Kartę; w tej sytuacji Dom Miguel rozwiązał 13 III 1828 Izbę Deputowanych, 18 marca studenci uniwersytetu w Coimbrze proklamowali go królem absolutnym, 25 kwietnia uczyniła to samo Izba Parów, a 7 czerwca Kortezy – zwołane na tradycjonalistycznej zasadzie reprezentacji trzech stanów (Três Estados): kleru, szlachty i ludu – ogłosiły go oficjalnie królem Michałem I; jego panowanie zostało uznane przez Stolicę Apostolską i wszystkie dwory europejskie oraz USA, lecz już w 1829 liberałowie zaczęli znów spiskować; w sprawy wmieszał się ponownie ex-król Piotr (zmuszony przez swoich zamorskich poddanych 7 IV 1831 do abdykowania z tronu brazylijskiego na rzecz swego małoletniego syna, Piotra II), który ogłosił się regentem królestwa w imieniu swojej córki oraz zajął Azory; w następstwie tych faktów pomiędzy miguelistas a pedristas wybuchła wojna domowa, którą przeszła do historii pod nazwą Wojny Dwóch Braci (A Guerra de Dois Irmãos); liberałowie uzyskali wsparcie zewnętrzne ze strony Wielkiej Brytanii (którą po upadku w 1830 torysowskiego gabinetu księcia Wellingtona rządzili wigowie), Francji (gdzie wskutek rewolucji lipcowej zainstalował się uzurpatorski reżim orleański) oraz Hiszpanii (gdzie również, mocą bezprawnej Sankcji Pragmatycznej Ferdynanda VII, odsunięty od tronu został prawowity następca, Don Carlos – szwagier Dom Miguela, i rozpoczęła się odgórna, kontrolowana rewolucja liberalna): te trzy kraje zawarły z Dom Pedro tzw. Poczwórny Sojusz (Quádrupla Aliança), którego strony zobowiązywały się do udzielania sobie wzajemnej pomocy celem niedopuszczenia do powrotu prawowitych władców; na pomoc Michałowi pospieszyli natomiast ochotnicy legitymiści z Francji i Hiszpanii); 8 VII 1832 Dom Pedro wylądował w Porto, lecz spotkał się z wrogim przyjęciem ludności i ponosił same klęski; o wyniku wojny przesądziła zbrojna interwencja marynarki angielskiej, a na lądzie – armii hiszpańskiej; po zwycięstwie interwentów zagranicznych pod Santarém, a liberałów pod Asseiceirą (16 V 1834), armia miguelistas skapitulowała 26 maja w Évora-Monte, a król – zaszantażowany groźbą rozstrzelania wiernych mu oficerów – został zmuszony do abdykacji i opuszczenia kraju, w którym liberałowie rozpoczęli natychmiast terror antykościelny i barbarzyńskie niszczenie zabytków i zbiorów sztuki sakralnej; po wydostaniu się na wolność król odwołał (we Włoszech) swoją abdykację, tymczasem w Portugalii, w imieniu uzurpatorki Marii wydane zostało (19 XII 1834) „prawo o wygnaniu” (Lei do Banimento) jego i wszystkich jego potomnych oraz wykluczeniu ich z prawa do sukcesji korony portugalskiej; resztę swojego życia Michał spędził głównie na dworze Wielkiego księcia Badenii, gdzie w 1851 ożenił się z księżniczką Adelajdą von Löwenstein-Wertheim-Rosenberg (1831-1909); w Portugalii wierni mu poddani zorganizowali się w Partię Legitymistyczną, lecz nie osiągnęła ona nigdy tego znaczenia, co karlizm w Hiszpanii; po jego śmierci prawa do tronu przejął jego jedyny syn (spośród siedmiorga dzieci) – Michał II January (1853-1927), którego wnukiem jest obecny sukcesor praw – Edward III Pius (Dom Duarte Pio, ur. 1945); w 1967 szczątki Michała I oraz jego małżonki zostały złożone w Panteonie Dynastii Braganza w klasztorze św. Wincentego z Saragossy w Lizbonie.
prof.Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
