MARIA I STUART
8 grudnia 1542 roku urodziła się w pałacu Linlithgow, w West Lothian (Szkocja), MARIA I STUART [szk. gael. Mảiri I Stiủbhairt; ang. Mary I Stuart], królowa Szkotów, delfina (1558-59), a następnie królowa (1559-60) Francji, jako żona Franciszka II, oraz prawowita królowa Anglii i Irlandii od ekskomunikowania (1570) Elżbiety I Tudor; była córką króla Jakuba V i jego francuskiej żony – Marii de Guise; władczynią Szkocji została mając sześć dni, 14 XII 1542, a koronowana została w kaplicy na zamku Stirling 9 IX 1543; wysłana w 1548 do Francji, otrzymała tam staranne wychowanie i wykształcenie: prócz języka ojczystego opanowała francuski, łacinę, grekę, hiszpański i włoski, nauczyła się gry na dwóch instrumentach, pisania wierszy, jazdy konnej, sokolnictwa i szycia; była piękna, mądra i pełna życia; 24 IV 1558 poślubiła delfina Francji – księcia Franciszka Walezjusza, przy którym 10 VII 1559 została królową Francji; po śmierci męża (5 XII 1560) oraz uznaniu przez Francję Elżbiety Tudor jako królowej Anglii powróciła (19 VIII 1561) do Szkocji, już rozdartej religijnie wskutek szerzenia się herezji protestanckiej (kalwińskiej); przywódca protestantów (renegat z kapłaństwa) – John Knox (1514-1572) rozpoczął przeciwko niej – nieugięcie wiernej katolicyzmowi – oszczerczą kampanię, ganiąc jej uczęszczanie na Mszę, niemoralny tryb życia, ekstrawagancki ubiór i zamiłowanie do tańców; 29 VII 1565 zawarła drugie małżeństwo – z Henrykiem Stuartem, lordem Darnley, potomkiem króla Anglii, Henryka VII Tudora; ślub z lordem katolickim jeszcze bardziej rozwścieczył protestantów, którzy wszczęli otwartą rebelię, pokonaną jednak przez wojska Marii, a także zaniepokoił Elżbietę Tudor, gdyż wzmacniał prawa Marii do korony angielskiej; małżonek okazał się również nielojalny, żądając przyznania mu uprawnień królewskich oraz okazując zazdrość o prywatnego sekretarza żony, Davida Rizzio, oskarżanego (raczej bezpodstawnie) o bycie kochankiem królowej; wszedł w spisek z lordami protestanckimi, którzy na oczach Marii i okrutnie zamordowali Rizzia, sam zaś Darnley usiłował spowodować poronienie swojej brzemiennej królewskiej małżonki; wkrótce zresztą (10 II 1567) Darnley zginął w potężnej eksplozji swojego domu w Edynburgu, po czym Marię i jej przyszłego (od 15 V 1567) trzeciego męża – Jamesa Hepburna, 4. hr. Bothwell, oskarżano o doprowadzenie do jego zamordowania: Bothwell został nawet postawiony przed sądem, lecz go uniewinniono; 24 IV 1567 Maria po raz ostatni ujrzała swojego syna (narodzonego 19 VI 1566) – przyszłego króla Szkocji (Jakuba VI), a od 1603 roku również Anglii i Irlandii (Jakuba I); po kolejnym buncie lordów protestanckich królowa została (wbrew obietnicy) podstępnie uwięziona na zamku Loch Leven na wyspie pośrodku jeziora, a 24 VII 1567 – zmuszona do abdykacji; 2 V 1568 udało jej się stamtąd uciec, lecz po przegraniu 13 maja bitwy z buntownikami pod Langside, nie miała już innego wyjścia, jak uciec do Anglii, co okazało się pułapką, gdyż 19 maja została uwięziona na rozkaz Elżbiety; sytuacja uwięzionej Marii stała się jeszcze bardziej tragiczna po 1570 roku, kiedy to wskutek ekskomunikowania Elżbiety jako heretyczki i prześladowczyni Kościoła przez papieża św. Piusa V angielscy katolicy zaczęli w niej widzieć (zresztą słusznie) prawowitą królową Anglii; zgryzoty dostarczała jej także niechęć syna Jakuba, wychowywanego przez protestanckich nauczycieli i przekonanego przez nich, że matka kazała zamordować jego ojca (Darnleya), aby móc poślubić kochanka (Bothwella); w 1585 jeden z katolickich konspiratorów (Gilbert Gifford) wymyślił sprytny sposób dostarczania korespondencji do i od uwięzionej Marii, a jednocześnie, bez jej wiedzy, grono katolików angielskich, któremu przewodził Anthony Babbington, zawiązał spisek mający na celu uwolnienie królowej i zabicie Elżbiety; wiadomość o tym, wraz z zaszyfrowanym listem od Babbingtona, Gifford zdołał przekazać Marii 6 VII 1586; okazało się jednak, że Gifford był podwójnym agentem, pracującym także dla służb sir Francisa Walsinghama, sekretarza stanu Elżbiety; od czasu, gdy Gifford się przewerbował, Walsingham miał stał dostęp do korespondencji przekazywanej przez Gifforda, zaś flamandzki kryptolog Philip von Marnix złamał szyfr Babbingtona; po odczekaniu aż Maria odpowiedziała Babbingtonowi, wyrażając zgodę na jego akcję, oraz po poznaniu nazwisk pozostałych spiskowców, schwytano ich wszystkich (nie bez przeszkód), po czym natychmiast osądzono, skazując ich na karę śmierci: zostali oni obdarci ze skóry, wykastrowani, pozbawieni wnętrzności i wreszcie poćwiartowani; Maria zaś, zatrzymana przez ludzi Walsinghama, została oskarżona o udział w spisku na życie Elżbiety, próbę umieszczenia samej siebie na tronie angielskim przy pomocy wojsk francuskich oraz hiszpańskich oraz próbę przywrócenia Kościoła katolickiego w Anglii; podczas całego procesu królowa zachowywała się z godnością, nie zniżając się do błagania o przebaczenie i łaskę, na co liczyli organizatorzy procesu; 25 X 1586 Sąd Izby Gwiaździstej na posiedzeniu w Westminsterze uznał ją winną zarzucanych czynów i zalecił skazanie na karę śmierci; Elżbieta, mimo wahań, świadoma, iż dopuszcza się królobójstwa, ostatecznie podpisała wyrok; 8 II 1587 kat ściął głowę królowej, zabijając ją dopiero za trzecim ciosem; tuż przed egzekucją królowa wybaczyła oprawcom oraz trzykrotnie oddała swoją duszę w ręce Pana; została pochowana w Opactwie Westminsterskim; stała się bohaterką licznych dzieł dramatycznych (F. Schillera, J. Słowackiego, A.Ch. Swinburne’a), opery G. Dionizettiego oraz filmów.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
