José Acúrcio das Neves
250 lat temu, 14 grudnia 1766 roku urodził się w Fajão (Portugalia) José Acúrcio das Neves, historyk, eseista, ekonomista (promotor uprzemysłowienia Portugalii), wyższy urzędnik i polityk konserwatywny i monarchistyczny, obrońca legitymizmu (miguelismo); pochodził z zamożnej rodziny właścicieli ziemskich; w 1787 ukończył prawo na Uniwersytecie Koimbryjskim, po czym rozpoczął karierę urzędniczą; od 1795 do 1807 był sędzią trybunału przy kapitanii Generalnej na Azorach; w 1807 powrócił do Lizbony, gdzie również został mianowany sędzią, lecz wkrótce, po najeździe napoleońskim, odrzucając z oburzeniem kolaborację, zrezygnował z urzędu i zorganizował ruch oporu przeciwko okupantowi, tworząc Juntę Tymczasową w Porto oraz pisząc szereg patriotycznych broszur, przetłumaczonych także na kastylijski i kolportowanych w Hiszpanii; po odparciu pierwszej inwazji francuskiej w 1810, w uznaniu jego zasług został powołany do szeregu urzędów: sędziego apelacyjnego w Porto, sekretarza Królewskiej Izby Handlu, Rolnictwa, Produkcji i Nawigacji, zastępcy dyrektora Królewskiej Fabryki Jedwabiu i in.; brał także udział w opracowywaniu nowego Kodeksu Cywilnego; został także wybrany do Królewskiej Akademii Nauk w Lizbonie oraz mianowany kawalerem Zakonu Chrystusa (Ordem de Cristo) i Zakonu Niepokalanego Poczęcia Matki Bożej (Nossa Senhora da Conceição); po powtórnym wyzwoleniu kraju w 1814 poświęcił się intensywnej pracy naukowej, jako historyk i ekonomista, nie zaniedbując jednak służby publicznej – z jego inicjatywy w 1818 została utworzona Izba Handlowa; wszystkich stanowisk został pozbawiony po zwycięstwie masońsko-liberalnej rewolucji w 1820, wszczętej przez tajny Sanhedryn (Sinédrio) cywilno-wojskowy w Porto; w 1822 został wprawdzie wybrany do Kortezów, ale po porażce (wskutek chwiejnej postawy króla Jana VI) powstania absolutystycznego przeciwko „nieznośnym pętom masońskim”, pod wodzą infanta Dom Miguela w kwietniu 1824 (Abrilada), został nawet aresztowany za współudział w niej; po śmierci Jana VI (1826) i objęciu regencji przez Dom Miguela został przywrócony na swoje stanowiska, a następnie odegrał kluczową rolę w proklamowaniu Dom Miguela królem Michałem I w 1828 roku: przed Kortezami, następnie przed zwołaną na zasadach tradycyjnych Radą Trzech Stanów (Junta dos Três Estados), wygłosił erudycyjną mowę, odwołującą się do praw fundamentalnych historycznych Kortezów z Lamego (1139-42), stojących u początku niepodległości Portugalii, oraz uzasadniającą, że starszy brat Dom Miguela – Dom Pedro (Piotr IV), przyjmując cesarską koronę Brazylii i odrywając ją od Portugalii, utracił prawo do korony portugalskiej, toteż królem prawowitym jest Michał I, reprezentujący monarchię tradycyjną prawa boskiego oraz zgodną z wolą narodu, zgromadzonego w trzech stanach; jako czołowy zwolennik i współpracownik Michała I, po jego klęsce w wojnie domowej, w której siły liberalne były wspierane zbrojnie przez Wielką Brytanię, schronił się w stronach rodzinnych swojej żony w Sarzedo; wytropiony jednak przez żołnierzy armii liberałów, został 6 V 1834 zabity w stodole, w której się ukrył; jako myśliciel konserwatywny zwalczał idee demokratyczne i liberalne, dowodząc, że wszystkie rządy demokratyczne mają skłonność do przekształcania się w oligarchiczne, a następnie w despotyzm, który prostytuuje wszystkich, którzy mu służą, żądając od nich jedynie pochlebstwa; jako myśliciel ekonomiczny recypował natomiast idee wolnorynkowe A. Smitha i J.-B. Saya, ale uważał za niezbędne pobudzanie przez państwa wolnej inicjatywy i tworzenie prawnych oraz kulturowych (np. przez tworzenie stowarzyszeń literackich i ekonomicznych oraz zakładanie bibliotek publicznych) warunków do rozwoju przedsiębiorczości oraz umiarkowany protekcjonizm, zwłaszcza w sektorze rolnym.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
