Jerzy Braun

40 lat temu, 17 października 1975 roku zmarł w Rzymie, w wieku 74 lat (ur. 1 IX 1901), Jerzy Bronisław Braun, pseudonim konspiracyjny Bronisław Rogowski, poeta, dramaturg, prozaik, scenarzysta filmowy, teoretyk teatru, filozof, publicysta, harcerz i polityk; pochodził z rodziny o bogatej tradycji kulturalnej i patriotycznej; od 1913 roku w skautingu (autor wielu pieśni harcerskich, w tym Płonie ognisko i szumią knieje); ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej, odznaczony Krzyżem Walecznych (którego nie odebrał, uważając się wówczas za pacyfistę); jako eseista debiutował w 1921, a jako poeta rok później; w 1923 ukończył studia polonistyczne na UJ; należał do grupy poetyckiej „Helion” i był prezesem koła „Lit-Art”; w latach 1926-28 (a następnie 1931-34) redagował krakowski dwutygodnik Gazeta Literacka; przełomowym wydarzeniem w jego intelektualnej biografii było zetknięcie się w 1928 z „filozofią absolutną” (resp. racjonalizmem kreacjonistycznym) mesjanisty Józefa Marii Hoene Wrońskiego, której propagowaniu i rozwijaniu podporządkował odtąd całą swoją aktywność pisarską i publiczną; początkowo działał w Towarzystwie im. Hoene Wrońskiego, lecz po konflikcie z jego prezesem Józefem Jankowskim, interpretującym wrońskizm w duchu ezoteryczno-mistycznym, trybuną dla propagowania swojej wykładni mesjanizmu uczynił dwutygodnik (od 1937 dwumiesięcznik) Zet, ukazujący się pod jego redakcją w Warszawie w latach 1932-39 (tytuł symbolizuje zasadę „Z”, czyli Piękna Absolutnego, będącego „zbiegiem celowym” zasad „X” i „Y”, czyli Dobra i Prawdy Absolutnej); żarliwy piłsudczyk i zwolennik jedynowładztwa („władza nie należy do narodu, lecz wypływa z istoty praw moralnych, a sprawować ją może tylko jednostka”), w drugiej połowie lat 30. został współredaktorem tygodnika Merkuriusz Polski Ordynaryjny, założonego przez monarchistę Juliusza Babińskiego i bliskiego tzw. nacjonalistom legionowym (grupa „Jutra Pracy”); współorganizator Porozumienia Młodej Prasy (Słowo, Prosto z Mostu, Myśl Polska, Zet i Merkuriusz) mającego budować front prawicy przeciwko zagrożeniu płynącemu od „Fołksfrontu”; w 1938 stanął na czele (wraz z konserwatystą Kazimierzem M. Morawskim) utworzonej wówczas Agencji Antymasońskiej oraz został redaktorem Biuletynu Antymasońskiego, wskutek czego był inwigilowany przez agentów MSW (będącego ośrodkiem wpływów masońskich w obozie sanacyjnym); podczas okupacji niemieckiej już w październiku 1939 utworzył konspiracyjną Nową Polskę, z której wiosną 1940 – po połączeniu się z „Warszawianką” Jana Hoppego, „Grunwaldem” Konrada Sieniewicza i „Wspólnotą” Kazimierza Studentowicza – wyłonił się ruch społeczno-kulturalny UNIA, skupiający liczne grono intelektualistów i artystów o poglądach katolicko-narodowych (członkiem Unii był również Karol Wojtyła); w ramach tego ruchu, którego był prezesem, redagował Kulturę Jutra oraz kierował pracami Instytutu Europy Środkowej i Wszechnicy Narodowej; wbrew stanowisku „ortodoksyjnych” wrońskistów z prof. Paulinem Chomiczem na czele, w lutym 1943 połączył Unię z chadeckim Stronnictwem Pracy, zostając członkiem jego Zarządu Głównego; wszedł także do kierownictwa Egzekutywy Naczelnej Samoobrony Społecznej (SOS) i Komisji Głównej Kierownictwa Walki Cywilnej (KWC); w czasie powstania warszawskiego stał na czele Inspektoratu Propagandy oraz BiP w Śródmieściu; był także redaktorem Barykady Powiśla; po upadku powstania udało mu się uniknąć niewoli i w marcu 1945 objął przewodnictwo podziemnego parlamentu – Rady Jedności Narodowej, a od 27 VI 1945 był także p.o. Delegata Rządu RP na Kraj; pod jego przewodnictwem 5 VII 1945 RJN odbyła w Krakowie ostatnie zebranie (w Krakowie), uchwalając (antydatowany na 1 VII) opracowany przez niego i Z. Zarembę dokument, znany jako Testament Polski Walczącej; w listopadzie 1945 aresztowany wraz z żoną przez UB podczas próby przekroczenia granicy czechosłowackiej, w więzieniu przebywał do marca 1946; zwolniony, został redaktorem katolicko-narodowego Tygodnika Warszawskiego, a styczniu 1948 uzyskał magisterium z filozofii na KUL; 3 IX 1948 ponownie aresztowany wraz z żoną Anną, bratem Juliuszem i całym zespołem redakcyjnym Tygodnika Warszawskiego; w śledztwie, nadzorowanym przez J. Różańskiego (Goldberga), przeszedł około 250 „badań”, wybito mu oko i miał dwa zawały; na rozprawie został ukarany za „harde” zachowanie odebraniem prawa do obrony, a prokurator wnosił o „wyeliminowanie go ze społeczeństwa przez wyrok śmierci”; w procesie „sojuszników Gestapo” 19 IV 1951 Wojskowy Sąd Rejonowy skazał go, na podstawie dekretu PKWN z 31 VIII 1944 o wymiarze kary dla „faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy… oraz zdrajców Narodu Polskiego”, na dożywocie; wyrok odbywał na Mokotowie, a następnie w Rawiczu i we Wronkach, gdzie mimo przebytego trzeciego zawału prowadził tajne wykłady dla współwięźniów i ułożył oraz zapamiętał dwa poematy; w maju 1956 obniżono mu wyrok do 12 lat więzienia i przyznano roczny urlop zdrowotny; wyrok został uchylony dopiero 12 VI 1957, zaś 5 V 1958 wojskowa prokuratura oczyściła go z fałszywych zarzutów; wiosną 1957 został wiceprezesem Oddziału Warszawskiego ZLP oraz KIK, gdzie zorganizował dwie sekcje: religioznawczą i filozofii polskiej; za pośrednictwem prymasa S. Wyszyńskiego przekazał dykasteriom watykańskim ponad 1000-stronicowy memoriał zawierający propozycje do schematów soborowych, a po długich staraniach otrzymał w maju 1965 paszport i wyjechał do Rzymu; dwukrotnie przyjął go na prywatnej audiencji Paweł VI; pisał artykuły do L’Osservatore Romano, wygłaszał prelekcje w Radio Watykańskim, brał udział w kongresach filozoficznych i teologicznych na obu półkulach, pisał i wydawał książki w językach: polskim, włoskim, francuskim, angielskim i niemieckim; był pomysłodawcą i redaktorem monumentalnego dzieła kilkudziesięciu autorów krajowych i emigracyjnych Poland in Christian Civilisation; jego ostatnim ukończonym dziełem była rozprawa Virgo Maria. Rola Marii w historii zbawienia (1975), napisana jako spełnienie votum uczynionego podczas zagrożenia karą śmierci; w 2006 odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim OOP; mesjanizm, w jego rozumieniu, stanowić miał odpowiedź na kryzysowy stan kultury współczesnej, pogrążonej w materializmie teoretycznym i praktycznym, zwracającą umysły na powrót ku idei Boga i ideom Czystego Rozumu; miało to być możliwe dzięki odkryciu przez filozofię absolutną ontologicznych i intelektualnych warunków autokreacji (samostworzenia się) człowieka, interpretowanej jako eschatologiczny cel wskazany człowiekowi przez Chrystusa w rozmowie z Nikodemem: oportet vos nasci denuo („trzeba, abyście się na nowo narodzili”), przy czym imperatyw „powtórnych narodzin z Ducha Świętego” pojmowany jest tu nie tylko w sensie przemiany duchowo-moralnej, ale także jako nakaz transcendującego poznania intelektualnego, umożliwiającego finalnie przejście od credo do cognosco; autor postulował wytworzenie przez każdą kulturę narodową jej swoistego ideału posłanniczego; apelował o syntezę dziejowych ideałów „Polski Królewskiej” i „Polski Szlacheckiej” oraz o przezwyciężenie antynomii narodu i państwa w duchu „neonacjonalizmu posłanniczego” i „neoimperializmu konstruktywnego”, mającego doprowadzić do wytworzenia ideału „kultury ideokratycznej” (oznaczającej prymat ducha nad materią) i zbudowania przez Polskę – we współpracy z bałto-słowiańskimi narodami ościennymi – „katolickiego imperium apostolskiego, zdynamizowanego twórczo przez mesjanizm”; przyjęta w okresie wojennym formuła ideowa „unionizmu” oznaczała „unię człowieka z człowiekiem, unię pracy i kultury, unię człowieka z narodem, unię narodów w ludzkości, unię wszystkich w Chrystusie, unię człowieka i ludzkości z Bogiem”.

prof. Jacek Bartyzel

Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium