JAKUB I & VI STUART
450 lat temu, 19 czerwca 1566 roku urodził się w Edynburgu JAKUB I & VI STUART [James Stuart], od 1567 król Szkotów (jako Jakub VI) i od 1603 król Anglii i Irlandii (jako Jakub I); syn królowej Szkotów Marii I Stuart i jej kuzyna (króla-małżonka) Henryka Stuarta, lorda Darnleya i księcia Albany, zaś jego ojcem chrzestnym był król Francji – Karol IX Walezjusz; urodził się w tragicznym okresie dla Szkocji, opanowanej przez kalwinistycznych heretyków (zwących się tu prezbiterianami) pod wodzą Johna Knoxa i terroryzujących wierną katolicyzmowi królową; jeszcze jako kilkumiesięczne dziecko stracił ojca zamordowanego w niewyjaśnionych nigdy okolicznościach; po uwięzieniu matki przez opozycję i wymuszeniu jej abdykacji (24 VII 1567) został ukoronowany 29 VII 1567 w Stirling; w okresie jego małoletności rządzili kolejni mordujący się regenci, natomiast mały Jakub został poddany intensywnemu „praniu mózgu”, które miało uczynić z niego „dobrego protestanta”; jego nauczycielem był (wybitny skądinąd humanista i poeta) George Buchanan, który zapewnił mu wszechstronne wykształcenie klasyczne, ale nie zdołał przynajmniej wpoić mu swoich antymonarchicznych przekonań (w duchu starotestamentowej „teokracji sędziów”); samodzielne rządy przejął 2 VII 1581, słuchając jednak rad prokatolickiego księcia Lennoxa (Esme Stewarta), wskutek czego został porwany i uwięziony przez protestanckich możnych; po ucieczce z niewoli zawarł jednak z opozycją kompromis, uznając prezbiteriański „Kościół” Szkocki (Church of Scotland) za państwowy, ale z królem jako jego głową oraz zabraniając pastorom tego „kościoła” poruszać kwestii politycznych w kazaniach (jednak w 1592 jego władza w tym zakresie została znacznie ograniczona; w 1585 zawarł w Berwick (antyhiszpański) sojusz z Anglią, na mocy którego uznane zostało jego prawo do dziedziczenia tronu angielskiego po śmierci Elżbiety I: zapewne dlatego nie uczynił nic, aby ocalić życie swojej matki, ściętej 8 II 1587 na rozkaz Elżbiety; na tron angielski wstąpił po jej śmierci (24 III 1603), przezwyciężając przy wsparciu Roberta Cecila opór zwolenników lady Anny Stanley (potomkini siostry Henryka VIII); jego koronacja w katedrze westminsterskiej (25 VII 1603) zapoczątkowała unię dynastyczno-personalną Szkocji z Anglią i Irlandią (król dążył do przekształcenia tej unii w realną, przybierając w 1604 tytuł „króla Wielkiej Brytanii i Irlandii”, ale spotkało się to z oporem zarówno Anglików, jak i Szkotów, acz z różnych powodów; ujemnym skutkiem jego oddalenia od Szkocji, którą jako król Anglii odwiedził tylko raz, było jej pozbawienie dworu królewskiego i jego roli kulturotwórczej); jako zwolennik umiarkowanego anglikanizmu (dążący też do „anglikanizacji” szkockiego prezbiterianizmu, który „tak się zgadza z monarchią, jak Bóg z diabłem”, a także do językowej anglicyzacji Szkotów), od początku napotykał w Anglii wrogość ze strony radykalnych protestantów (nazywających się tu purytanami), natomiast jego wstąpienie na tron obudziło (bezzasadne, jak się wkrótce okazało) nadzieje angielskich katolików, jeśli nie na rekatolicyzację królestwa, to przynajmniej na ulżenie ich niedoli (wyraz temu w zakamuflowany sposób dał m.in. Szekspir w Opowieści zimowej); początkowe zelżenie antykatolickiego terroru (zakaz tortur, których król był w ogóle przeciwnikiem) rychło się skończyło, a po tzw. spisku prochowym w 1605 (spiskowcy nie zdawali sobie sprawy, że byli kontrolowani przez agentów służb specjalnych) ponownie się wzmogły; prawie całe panowanie króla wypełniły konflikty z Parlamentem, zdominowanym przez antymonarchicznych purytanów; równie niekonsekwentna, co polityka religijna, była polityka zagraniczna króla, który lawirował między katolicką Hiszpanią a krajami protestanckimi (Niderlandy, Palatynat); intensyfikacji za jego panowania uległa natomiast kolonizacja Ameryki Północnej (Wirginia, Nowa Szkocja); Jakub był jednym z niewielu monarchów będących jednocześnie teoretykami monarchii: swoimi traktatami z lat 1597-99 roku: Prawdziwe prawo wolnych monarchii oraz pod greckim tytułem Basilikon Doron [„Boski Dar”], zapoczątkował absolutystyczną teorię „boskiego prawa królów” (Divine Right of Kings), jako „bogów na ziemi”, rozwiniętą później przez sir Roberta Filmera; jako pacyfista snuł także plany ustanowienia „wiecznego pokoju” pomiędzy państwami chrześcijańskimi; jego aktywność na tym polu nie przysporzyła mu jednak uznania w Europie, gdzie nawet nazywano go „najbardziej uczonym głupcem” w świecie chrześcijańskim; był również mecenasem nauki (założył w Szkocji dwa uniwersytety – w Edynburgu i Aberdeen) sztuki i literatury, w szczególności zaś Szekspira, nad którego trupą objął oficjalny patronat; zmarł w 1625 roku.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
