IWAN ASEN II
775 lat temu, 24 czerwca 1241 roku zmarł w Kiustendił (Bułgaria) IWAN ASEN II (bułg. Иван Асен), od 1218 roku car (król) Bułgarów, Wołochów i Romejów z dynastii Asenowiczów, twórca potęgi drugiego carstwa bułgarskiego; syn cara Asena I; po zamordowaniu przez opozycję bojarską kolejno jego ojca (1196), stryja Teodora-Piotra (1197) i drugiego stryja Kałojana (1207) oraz objęciu władzy przez mordercę tego ostatniego – Boriła, musiał szukać schronienia za granicą, najpierw u Kumanów, następnie zaś na Rusi Halickiej, jednak w 1217 powrócił z posiłkami ruskimi i po kilku miesiącach oblężenia Tyrnowa wziął uzurpatora do niewoli, oślepił go i zdetronizował; już w początkach panowania położył kres waśniom wewnętrznym, opierając się na drobnym bojarstwie, duchowieństwie i mieszczanach; córka Andrzeja II Węgierskiego, z którą się ożenił, wniosła mu w posagu Belgrad i Braniczewo (utracone wcześniej przez Boriła); w 1225 zawarł przymierze z władcą Epiru – Teodorem Angelosem, który rok wcześniej zdobył Tesalonikę oraz (łaciński) Adrianopol, a w 1227 koronował się na „cesarza Romejów”, czyli Tesaloniki, zmierzając do odbudowania Cesarstwa Bizantyjskiego (jako kuzyn i sukcesor trzech dynastii: Dukasów, Angelosów i Komnenów); przymierze zostało jednak zerwane przez Teodora kiedy po śmierci łacińskiego cesarza Roberta de Courteney spowinowacony z nim (przez węgierskich Arpadów) Iwan Asen miał widoki na objęcie regencji w okresie małoletniości Baldwina II; kiedy Teodor zdradziecko wtargnął na terytorium Bułgarii, Iwan Asen wyszedł mu na spotkanie przytwierdziwszy do sztandaru pergamin z pogwałconym przez napastnika traktatem, a następnie rozgromił go w bitwie pod Kłokotnicą (9 IV 1230), następnie zaś pojmał, uwięził i oślepił; w krótkim czasie opanował i przyłączył do Bułgarii znaczą część państwa Teodora: Trację Adrianopolską, Macedonię Wardarską i Egejską, pozostawiając uznającemu jego zwierzchnictwo bratu Teodora – Manuelowi jedynie Tesalię i Epir; w zasięgu jego wpływów znalazła się też Serbia, której władcą został jego zięć Władysław; wzrost potęgi cara Bułgarii zaniepokoił jednak łacinników w Konstantynopolu, toteż pomysł powierzenia mu regencji upadł, a z ich poduszczenia sojusz z Iwanem Asenem zerwali również Węgrzy, którzy dwukrotnie (1232, 1233) najechali Bułgarię, odrywając od niej część Banatu; w tej sytuacji Iwan Asen zawarł sojusz z greckim cesarzem nicejskim – Teodorem II Laskarysem (wydając za niego swoją córkę Helenę), czego najdonioślejszym skutkiem w sferze stosunków eklezjalnych było zerwanie formalnej zależności Kościoła bułgarskiego od Rzymu oraz utworzenie (za zgodą biskupów nicejskich) prawosławnego, lecz niezależnego od Konstantynopola, patriarchatu prawosławnego w Tyrnowie; po kilku latach wojny z cesarzem łacińskim Baldwinem II, Iwan Asen doszedł jednak do wniosku, że ewentualny upadek Cesarstwa Łacińskiego wzmocniłby nadmiernie Cesarstwo Nicejskie, też aspirujące do odzyskania dawnych ziem Bizancjum znajdujących się pod panowaniem bułgarskim; dokonał więc odwrócenia sojuszy, nawiązując ponownie kontakt z łacinnikami oraz wypuszczając z więzienia Teodora Angelosa, który usunął Manuela i przywrócił do istnienia Cesarstwo Tesaloniki pod bułgarskim protektoratem; gdy jednak w Bułgarii wybuchła zaraza, która pochłonęła też życie żony i syna cara oraz patriarchy tyrnowskiego Joachima, Iwan Asen uznał to za znak gniewu Bożego za złamanie przysięgi cesarzowi nicejskiemu – Janowi III Watatzesowi, wycofał się z sojuszu z łacinnikami i zawarł pokój z Janem; w polityce wewnętrznej dbał o rozwój handlu, budując sieć dróg w swoim rozległym państwie, szczególną przychylność okazując kupcom z Raguzy (obecnie Dubrownik); bił też w dużych ilościach i wysokiej próby, pierwsze bułgarskie monety.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
