Innocenty III
800 lat temu, 16 lipca 1216 roku zmarł w Perugii (Umbria), w wieku 55 lat (ur. 22 II 1161), INNOCENTY III [Innocentius Tertius], właśc. Lotario dei Conti di Segni, 176. papież Świętego Kościoła Rzymskiego; pochodził z rodziny arystokratycznej hrabiów Segni; studiował w Paryżu i w Bolonii, szybko osiągając renomę znakomitego kanonisty i teologa; po studiach sprawował różne urzędy kościelne za pontyfikatów Lucjusza III, Urbana III, Grzegorza VIII oraz (swojego wuja) Klemensa III, od którego otrzymał (21 IX 1190) godność kardynała diakona, nie był natomiast forytowany przez swojego bezpośredniego poprzednika Celestyna III, który pragnął zapewnić następstwo swojemu (prawdopodobnie) krewnemu, kard. Giovanni di San Paolo OSB; został wybrany papieżem po śmierci (8 I 1198) Celestyna III, w pierwszym w historii konklawe głosowaniu pisemnym (scrutinium), otrzymując głosy wszystkich kardynałów w drugiej turze; dopiero po elekcji otrzymał sakrę biskupią, podczas (22 I 1198) uroczystej inauguracji i koronacji papieskiej; jeszcze w pierwszym roku pontyfikatu wydał bullę, w której uznał małoletniego Fryderyka II Hohenstaufa królem Sycylii, natomiast w obliczu podwójnej elekcji w Niemczech, dokonanej przez rywalizujące ze sobą stronnictwa gwelfów i gibelinów, początkowo nie opowiadał się po żadnej stronie, lecz ostatecznie (lipiec 1201) poparł oficjalnie kandydata gwelfów – Ottona IV Welfa (syna Henryka Lwa) przeciwko Filipowi Szwabskiemu; uznając Ottona za legalnego władcę i grożąc ekskomuniką wszystkim, którzy odmówiliby jego uznania, wkrótce (1202) ogłosił zarazem dekret Venerabilem (włączony następnie do Corpus Iuris Canonici) ustanawiający zasady regulujące stosunki między papiestwem a cesarstwem, z których najważniejsze to: książęta Rzeszy mają prawo do wyboru króla Niemiec (Rzymian), który następnie zyskuje tytuł cesarza; papieżowi ma prawo orzec czy wybór został przeprowadzony prawidłowo i czy elekt zasługuje na tytuł cesarza; papież koronuje cesarza po upewnieniu się czy nie jest on poganinem, heretykiem lub osobą objętą ekskomuniką; jeżeli ocena papieska będzie negatywna, książęta dokonują ponownego wyboru króla, jeśli zaś tego odmówią, papież ma prawo zdecydować samodzielnie, kto będzie rządził imperium, jeżeli zaś książęta wybiorą dwóch kandydatów do tronu, papież najpierw podejmie próbę nakłonienia ich do ugody, a w razie niepowodzenia sam zdecyduje, który z kandydatów posiada lepsze kwalifikacje do panowania; wkrótce jednak stosunki papieża z Ottonem (człowiekiem porywczym i kłótliwym, którego ludzie zamordowali też kontrkandydata) uległy pogorszeniu, dopiero po jego ponownym i jednogłośnym wybraniu na króla (1208) Innocenty ukoronował (4 X 1209) Ottona na cesarza, uzyskawszy przedtem zapewnienie nieingerowania w sprawy eklezjalne oraz pomoc w tępieniu herezji; wkrótce po koronacji cesarz jednak złamał swoje obietnice i najechał sporne posiadłości papieskie (Ankona i Spoleto) oraz Sycylię; skutkowało to obłożeniem go ekskomuniką (1210), a następnie – po uzyskaniu analogicznych przyrzeczeń – obdarowaniem koroną cesarską (1215) Fryderyka II Rogera; w sposób władczy papież interweniował również w sprawy królestw chrześcijańskich, mając na względzie przede wszystkim zaprowadzenie pax christiana: zmusił (grożąc interdyktem) króla Anglii Ryszarda Lwie Serce i króla Francji Filipa II Augusta do zawarcia rozejmu, tego drugiego zaś – do odstąpienia od bigamii i powrotu do prawowitej małżonki; wdał się w konflikty wewnętrzne („wojna mnichów z biskupami”) w Anglii, ekskomunikując (1209) i pozbawiając korony (1210) prześladującego mnichów Jana bez Ziemi, który aby odzyskać tron oddał papieżowi Anglię w lenno; ekskomunikując króla Kastylii Alfonsa IX oraz portugalskiego infanta za kazirodcze małżeństwa; otrzymując od Piotra II Aragonię w lenno; organizując krucjatę władców iberyjskich przeciwko Maurom, która zakończyła się walnym i przełomowym dla rekonkwisty zwycięstwem w bitwie pod Las Navas de Tolosa (1212); broniąc Norwegów przed okrucieństwem króla Sverri; mediując pomiędzy kandydatami do korony Szwecji oraz pomiędzy królem Węgier Emerykiem a jego zbuntowanym bratem Andrzejem; wysyłając legata, który ukoronował króla Bułgarii; przywracając dyscyplinę wśród duchowieństwa polskiego; stawiając sobie za cel główny odzyskanie Jerozolimy i ponowne wyzwolenie Ziemi Świętej, doprowadził do zorganizowania IV krucjaty, która wbrew jego zamiarom i woli (a za poduszczeniem doży weneckiego Henryka Dandolo) skierowała się ku Konstantynopolowi, zdobywając go (1204) i łupiąc; po zabiciu przez albigensów papieskich legatów, Innocenty nałożył także interdykt na morderców oraz na miasta udzielające im schronienia oraz wezwał mieszkańców Francji do zorganizowania krucjaty przeciwko katarom, na której czele stanął Szymon z Monfort; zatwierdził reguły dwóch nowych zakonów żebraczych – dominikanów i franciszkanów, a także kilku innych zgromadzeń; wysłał pierwszego biskupa misyjnego (cystersa Chrystiana) do Prus i uregulował sprawy kościelne w Polsce, tak w zakresie dyscypliny wewnątrzkościelnej (celibat duchownych), jak immunitetu Kościoła w relacjach z państwem (energicznym wykonawcą jego postanowień był abp Henryk Kietlicz); jego największym osiągnieciem był Sobór Laterański IV (1215), który rozstrzygnął m.in. fundamentalne kwestie dogmatyczne (kreacja świata ex nihilo, realność Przeistoczenia, potępienie herezji Joachima z Fiore i Amalryka), dotyczące sakramentów pokuty (nakaz spowiadania się co najmniej raz w roku, dożywotnia pokuta w klasztorze za złamanie tajemnicy spowiedzi) i małżeństwa (nakaz zapowiedzi przedślubnych, zakaz małżeństw sekretnych), uporządkowania brewiarza, kultu relikwii, uściślenia przepisów o inkwizycji (w tym zobowiązanie władz świeckich do zwalczania herezji) oraz spraw dyscyplinarnych, w tym obowiązków biskupów (wizytowanie diecezji, zwoływanie synodów, kaznodziejstwo, obowiązek zakładania szkół katedralnych i in.); zmarł na malarię podczas wizytacji apostolskiej, podczas której organizował także V krucjatę; był bez wątpienia jednym z najwybitniejszych papieży w historii, który rozwinął do niespotykanych dotąd rozmiarów papieską teokrację, uosobieniem papocezaryzmu, prawdziwym suwerenem Res Publica Christiana.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
