HENRYK IV
3 kwietnia 1367 roku urodził się w Bolingbroke (Lincolnshire, East England) Henryk (Henry) Lancaster, hr. (earl) Derby, znany też jako Henry of Bolingbroke, a od 30 IX 1399 – jako HENRYK IV, król Anglii i pan (Lord) Irlandii; najstarszy syn Jana z Gandawy (John of Gaunt), 1. księcia (Duke) Lancaster – trzeciego syna Edwarda III, brat stryjeczny i towarzysz zabaw przyszłego (od 1377) króla – Ryszarda II (1367-1400), podczas koronacji którego pełnił urząd miecznika; w 1384 otrzymał tytuł hr. (earl) Northampton; dwa lata później, podczas tzw. Wspaniałego Parlamentu (Wonderful Parliament) stanął po stronie tzw. Lordów Apelantów, protestujących przeciwko „tyranii” doradców króla, uniknął jednak represji ze strony królewskiego kuzyna, kiedy ten w 1389 uwolnił się spod „opieki” Apelantów; w 1390 postanowił udać się na wyprawę krzyżową, za cel obierając jednak już nawróconą Litwę; jako gość zakonu krzyżackiego, został powitany w Królewcu przez marszałka zakonu – Engelharda Rabego, a w Malborku został przyjęty przez wielkiego mistrza – Konrada von Wallenroda; we wrześniu 1390 wziął udział w (nieudanym) oblężeniu Wilna; po uzyskaniu od papieża Bonifacego IX odroczenia ślubów krucjatowych, powrócił w 1391 do Anglii; jeszcze w 1392 wziął udział w kolejnej krzyżackiej rejzie na Litwę, a następnie udał się z pielgrzymką do Jerozolimy; do Anglii powrócił ponownie w 1393, a w 1396 wziął udział w wyprawie holenderskich hrabiów Wittelsbachów przeciwko Fryzom; jego stosunki z królem układały się dotąd dobrze i w 1397 otrzymał tytuł księcia (Duke) Hereford; dopiero gdy wdał się w spór z księciem Norfolk (Thomasem de Mowbrayem) i obaj oskarżyli się wzajemnie o zdradę wobec króla, Ryszard II skazał ich obu na wygnanie (Henryka na lat 10, a Norfolka dożywotnio); na emigracji w Paryżu Henryk nawiązał kontakt z uprzednio już wygnanym abpem Canterbury – Thomasem Arundelem, w następstwie czego obaj podjęli decyzję o obaleniu Ryszarda; bieg zdarzeń do tego prowadzących przyspieszył zgon (3 II 1399) ojca Henryka – Jana z Gandawy, gdyż król odmówił Henrykowi przekazania dóbr ojca, jeśli ten nie przybędzie i poprosi o nie osobiście; wykorzystując pobyt Ryszarda w Irlandii, latem 1399 Henryk wylądował z zebraną armią w Dover i niemal bez oporu sił wiernych królowi opanował południową Anglię, zyskując także poparcie wpływowych lordów: Northumberlanda i Westmorlanda; przybyły do Walii Ryszard został rychło opuszczony przez swoją armię i oblężony w zamku Flynt; tam, 18 VIII 1399 zgłosił propozycję abdykacji w zamian za ocalenie życia; nazajutrz spotkał się z Henrykiem i obaj ruszyli do Londynu, gdzie 29 września król ogłosił swoją abdykację, przyjętą następnego dnia przez Parlament; większość lordów (przy sprzeciwie kilku lordów duchownych) zaproponowała objęcie tronu Henrykowi; rozwiązany Parlament zebrał się ponownie, już w imieniu Henryka IV, 6 października; 11 X nowy król spędził dzień w towarzystwie starego i ustanowił Order Łaźni; 13 X 1399 został ukoronowany przez Arundela w Westminsterze; mimo ogłoszenia amnestii dla zwolenników obalonego króla, zaczęły szerzyć się spiski, a po pojawieniu się pogłosek o próbie zamachu na Henryka Ryszard został umieszczony na zamku Pontefract w płn. Anglii i tam zmarł w niejasnych okolicznościach (prawdopodobnie uduszony przez „usłużnych” zauszników nowego króla) w lutym 1400; moralną karą za to była konieczność zmagania się nowego władcy z nieustannymi spiskami i rebeliami, wszczynanymi zarówno przez zwolenników Ryszarda, jak i tych, którzy poparli Henryka, ale poczuli się zawiedzeni jego wstrzemięźliwością w ich nagradzaniu i obdarzaniu zaszczytami; kolejno wybuchły: rebelia walijskiego księcia Owena Glendowera (1400/01), Henry’ego Percy, zw. „Gorącą Ostrogą” (Hotspur) w 1403; ojca tegoż – hr. Northumberlanda (1405) i wiele pomniejszych; choć wszystkie zostały stłumione – podobnie przygnieciona została również protoprotestancka i egalitarystyczna herezja lollardów – wpłynęły na wyczerpanie się sił króla i zmusiły go do zaniechania wielu ambitnych planów, na czele z marzeniem o zorganizowaniu kolejnej krucjaty dla odbicia Grobu Pańskiego z rąk niewiernych; w polityce zagranicznej utrzymywał konsekwentnie rozejm w „wojnie stuletniej” z Francją, pomimo okazji do wmieszania się w jej sprawy, jaką sprawiały wewnętrzne konflikty między Armaniakami a Burgundczykami, a w 1412 zawarł nawet traktaty pokojowe w Auxerre i Bourges; na przełomie 1400/1401 gościł w Anglii bizantyńskiego cesarza Manuela II Paleologa i podarował mu dużą sumę pieniędzy na walkę z Turkami osmańskimi; od 1405 stale chorował, toteż od 1410 faktyczne rządy sprawował jego syn Henryk, książę Walii, późniejszy Henryk V; zmarł 20 III 1413 w opactwie westminsterskim, w komnacie zw. Jerusalem, więc poniekąd zgodnie z przepowiednią, że umrze w Jerozolimie; jego szczątki nie spoczęły w westminsterskiej nekropolii królów angielskich, lecz w katedrze kanterberyjskiej, nieopodal grobowca męczennika, św. Tomasza Becketa, którego darzył szczególną czcią; jest tytułowym, choć nie głównym, bohaterem kroniki dramatycznej w dwu częściach Williama Shakespeare’a, który wybornie oddał dramat moralny tego władcy – człowieka szlachetnego i rozumnego, lecz cierpiącego nieustanne wyrzuty sumienia z powodu nieprawowitości swojego panowania i odpowiedzialności za śmierć poprzednika, a stąd też ukaranego i buntami poddanych i niemożnością zrealizowania wielkich zamiarów.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Kalendarium
