Giambattista Vico
23 czerwca 1668 roku urodził się w Neapolu Giambattista Vico, filozof historii, prawnik, historyk, uważany także za prekursora semiotyki; w rodzinnym mieście (stolicy Królestwa Neapolu) spędził niemal całe życie, a w 30. roku życia wygrał konkurs na wykładowcę retoryki na Uniwersytecie Neapolitańskim, którym pozostał aż do śmierci; w 1734 roku został także historykiem królewskim Karola III Burbona; zmarł w 1744 roku; dziełem jego życia (stale poprawianym, wydanym po raz pierwszy w 1725, zaś wersja ostateczna ukazała się już po jego zgonie) była Nauka nowa (Scienza nuova); zarysowana w niej koncepcja historiozoficzna, oparta o założenie o istnieniu Opatrzności Bożej, ale jednocześnie badająca immanentne prawidłowości procesu dziejowego oraz ich kompatybilność z Bożym planem, stanowi ewenement w laicystycznej epoce, nazywającej się pyszałkowato „oświeceniem”, w istocie zaś ślepej na przyczyny pierwsze wszelkiej rzeczywistości, a jednocześnie uczyniła z jej autora drugiego po św. Augustynie wielkiego chrześcijańskiego filozofa historii; jako pierwszy Vico badał również z historiozoficznego punktu widzenia język, poezję i mitologię, upatrując w nich ekspresję wyobraźni, jako równoważnej rozumowi władzy poznawczej człowieka; mit też jest nosicielem prawdy, streszczając w sobie wiedzę o świecie zgromadzoną przez szereg pokoleń, poezja zaś przekazuje prawdę w sposób metaforyczny, kryjąc w sobie zsumowane doświadczenie asocjacyjne; prawda poetycka jest prawdą metafizyczną, a także mieści się w niej historia narodu i prawda o człowieku (stąd też pierwszymi, którzy docenili Vica, byli romantycy); w ujęciu Vica „wieczysta historia idealna” (storia ideal’eterna) stanowi wielokrotnie powtarzający się cykl (corso) trzech epok: bogów, w której dominuje religia, prawa są surowe, a język obrazowy; bohaterów – gdy panują surowe obyczaje, a w języku dominuje poezja; ludzi, kiedy pojawia się filozofia i nauka (w tym historiografia), a w języku dominuje proza; gdy dany cykl wyczerpie się w jakiejś cywilizacji, wówczas w innej, zastępującej poprzednią, następuje powrót (ricorso) do początku i proces historyczny rozpoczyna się od nowa, przechodząc te same fazy; w każdej z epok dominuje też inna forma polityczna: w epoce boskiej jest to monarchia „rodzinna” (patriarchalna), w epoce bohaterskiej – feudalizm arystokratyczny, w epoce ludzkiej zaś – kontaminacja monarchii „politycznej”, utrzymującej równowagę między siłami społecznymi arystokracji i demokracji; kwestię relacji między historia sacra (zbawienia) a historią świecką Vico rozwiązywał (w polemice zarówno z protestanckim, jak racjonalistycznym oddzieleniem od siebie owych historii) w taki sposób, że historia jest w jego ujęciu dziełem ludzi jako istot obdarzonych rozumem, acz skażonym upadkiem grzechowym, ale nie doszczętnie, toteż nawet w stanie największego upadku człowiek różni się od zwierzęcia i zachowuje instynkt społeczny (wbrew Hobbesowi egoizm nie jest więc pierwotną, lecz wtórną cechą natury ludzkiej), z drugiej zaś strony jest ona dziełem Opatrzności jako ostatecznej przyczyny biegu spraw ludzkich, ustanawiającej wzór idealnej historii wiecznej, która drąży sobie drogę poprzez wszystkie błądzące i niepewne ludzkie usiłowania, decydując zarazem, iż żadne ludzkie intencje nie mogą poważnie zakłócić prawidłowości rozwoju ludzkiego, a wreszcie powodując, iż dobroczynny skutek historyczny mają nawet ludzkie wady, wynikające z ich zwierzęcych namiętności (np. okrucieństwo poddane dyscyplinie wojskowej rodzi potęgę państw, skąpstwo realizowane w postaci handlu daje bogactwo narodów, a ambicja w służbie polityki owocuje mądrością republik); ostatecznie historia stanowi demonstrację roli Opatrzności dobrotliwie i mądrze przekształcającej pół-zwierzę w istotę cywilizowaną; oryginalne było także (zafałszowane w interpretacji przez wpływowego historycystę Benedetta Croce) Viciańskie rozwiązanie problemu relacji pomiędzy prawem naturalnym a ludzkim pozytywnym: oba te prawa są u niego dialektycznie powiązane w ten sposób, że idealne i wieczne prawo natury, zapodmiotowane w ontologicznej naturze człowieka jest dynamizowane w rzeczywistości historycznej przez systematyczne dostosowywanie jego norm do zmieniających się możliwości i potrzeb ludzkich; jednocześnie Vico wskazywał na istnienie kilku uniwersaliów kulturowych występujących zawsze i wszędzie pomimo zmienności form egzystencji zbiorowej; uniwersalia takie są, jego zdaniem, trzy: wszystkie narody mają jakąś religię, wszystkie zawierają uroczyste małżeństwa i wszystkie grzebią swoich zmarłych.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
