George Santayana
150 lat temu, 16 grudnia 1863 roku urodził się w Madrycie Jorge Agustín Nicolás Ruiz de Santayana y Borrás, znany jako George Santayana, filozof, eseista, krytyk literacki, poeta i powieściopisarz; jako syn hiszpańskiego dyplomaty od szóstego roku życia przebywał w USA (Boston), studiował a następnie wykładał na Uniwersytecie Harvarda do 1912 roku, anglicyzując także swoje imię; po kilkuletnim pobycie w Paryżu i Oxfordzie osiadł ostatecznie w Rzymie, gdzie zmarł w 1952 roku; w filozofii łączył dwa realizmy ontologiczne: materializm demokrytejski z idealizmem platońskim, godząc je tak, że cały świat realny, łącznie ze świadomością (nie będącą substancją, lecz stanem materii posiadającym zdolność działania), miał za „królestwo materii”, poza którym wszelako istnieje in potentia świat wiecznych, idealnych esencji, które człowiek może zaktualizować w religii, metafizyce, poezji i polityce, tworzących „królestwo ducha”; choć niewierzący, podziwiał Kościół katolicki (odczuwając natomiast wstręt do purytanizmu) i określał się jako „katolik estetyczny” (ostatnie dziesięć lat życia spędził w rzymskim klasztorze); w polityce zdecydowany konserwatysta (zaliczany do grona „konserwatystów pesymistycznych”) i elitarysta, odrzucający demokratyczny „dogmat” o identyczności ludzi i liberalne rozumienie wolności, jako prawa do swobodnego działania jednostki, na rzecz greckiej idei wolności określającej wzorzec moralnej doskonałości człowieka, która nie wyklucza podporządkowania się władzy „przywódcy z urodzenia”, tj. zdolnego kontrolować swoje irracjonalne popędy; jego ideałem była monarchia zbudowana na wzór ustroju Kościoła i powściągana przez arystokratyczne przedstawicielstwo, dopuszczał jednak również „timokrację”, czyli rząd „ludzi znakomitych”.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Kalendarium
