FRANCISZEK II
12 lutego 1768 roku urodził się we Florencji arcyks. Franciszek Józef Karol Habsburg-Lotaryński [Erzherzog Franz Joseph Karl von Habsburg-Lothringen], od 1792 do 1806 roku ostatni w historii święty cesarz rzymski (narodu niemieckiego) FRANCISZEK II; był najstarszym synem ówczesnego wielkiego księcia Toskanii Piotra Leopolda (a od 1790 – świętego cesarza rzymskiego Leopolda II) i Marii Ludwiki Burbon; młodość spędził na dworze toskańskim, a od 1784 przebywał w Wiedniu; po śmierci ojca (1 III 1792) stał się królem Czech i (jako Franciszek I) Węgier, zaś na cesarza został wybrany przez elektorów Rzeszy we Frankfurcie 5 VII 1792, a koronację cesarską odbył tamże 14 VII 1792; jako zdeklarowany kontrrewolucjonista zorganizował I koalicję przeciwko francuskim rewolucjonistom, która jednak nie przyniosła powodzenia, a po przejściu Republiki do ofensywy Habsburgowie utracili Niderlandy i (na mocy pokoju w Campo Formio, 1797) Lombardię (uzyskali natomiast Wenecję i jej posiadłości w Istrii i Dalmacji); za jego panowania Austria nie wzięła udziału w II rozbiorze Rzeczypospolitej (1793), ale powetowała to sobie zagarnięciem ziem na prawym brzegu Wisły aż po Podlasie w III rozbiorze (1795), odzyskanych dla Księstwa Warszawskiego dopiero w 1809 roku przez armię ks. Józefa Poniatowskiego w wojnie polsko-austriackiej; niepowodzenie odniosła również II koalicja przeciwko (już bonapartystowskiej) Francji, a w konsekwencji pokoju w Lunéville (1801) Bonaparte uzyskał wolną rękę w likwidacji sprzyjających Habsburgom miast i księstw biskupich; w odpowiedzi na koronację Napoleona Bonapartego na „cesarza Francuzów” i wobec fiaska uzyskania zgody książąt Rzeszy na dziedziczność urzędu cesarskiego, 11 VIII 1804 Franciszek przyjął równolegle do elekcyjnego „rzymskiego” dziedziczny tytuł cesarza w Austrii jako Franciszek I; utworzone w ten sposób Cesarstwo Austriackie (nie: Austrii) obejmowało wszystkie koronne kraje dziedziczne Habsburgów, zaś sam Franciszek był odtąd, acz jedynie przez dwa lata, „dwucesarzem” (Doppelkaiser); po klęsce III koalicji pod Austerlitz (2 XII 1805) i utworzeniu pod dyktatem napoleońskim Związku Reńskiego (12 VII 1806) został zmuszony przez Napoleona do zrzeczenia się tytułów cesarza rzymskiego i króla Niemiec, tym samym zaś do formalnej likwidacji Świętego Cesarstwa, co stało się wraz z abdykacją Franciszka II i zwolnieniem przezeń stanów Rzeszy z obowiązku wierności (6 VIII 1806); w 1808 cesarz musiał także oddać francuskiemu uzurpatorowi swoją bratanicę Marię Ludwikę Habsburg-Este za żonę; od tego samego roku cesarz oddał kierownictwo spraw zagranicznych w ręce wytrawnego dyplomaty Klemensa ks. von Metternicha (1773-1859), który dopóki to było konieczne, trzymał się sojuszu z Francją; odwrócenie sojuszy stało się możliwe po niepowodzeniu Wielkiej Armii w Rosji; cesarz był gospodarzem kongresu wiedeńskiego (1814-15), na którym ustalono nowy porządek europejski, trwający w głównych zarysach sto lat, a także współzałożycielem (wraz z cesarzem rosyjskim Aleksandrem I i królem Prus Wilhelmem III) ponadkonfesyjnego Świętego Przymierza; Święte Cesarstwo nie zostało jednak restaurowane, a cesarz austriacki został jedynie ex officio przewodniczącym konfederacji nazwanej Związkiem Niemieckim; przez resztę panowania Franciszka I ster polityki austriackiej spoczywał w rękach Metternicha – wówczas już także kanclerza, jednak zgodnie z wytycznymi monarchy; Franciszek II/I zmarł w 1835 roku.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
