Eric Voegelin
19 stycznia 1985 roku zmarł w Palo Alto (Stanford, Kalifornia), w wieku 84 lat, Eric Voegelin [właśc. Erich Hermann Wilhelm Vögelin], historyk idei politycznych i filozof polityki; pochodził z mieszczańskiej rodziny (ojciec, inżynier budowlany – Niemiec, matka, nauczycielka – Austriaczka; w niektórych opracowaniach można spotkać niepopartą żadnymi dowodami informację o ich pochodzeniu żydowskim, natomiast sam Eric zdawał się wierzyć, że wskutek pomyłki szpitalnej nie był wychowywany przez swoich genetycznych rodziców) poddanych cesarza niemieckiego, która w 1910 przeniosła się do Wiednia; z ojcem, zagorzałym zwolennikiem A. Hitlera i członkiem NSDAP (prohitlerowska była również rodzina jego żony), zerwał definitywnie kontakty w 1938 roku; jako młodzieniec (1919) przez dwa miesiące uważał się za marksistę i socjaldemokratę (z „czerwonego morza” wyprowadził go M. Weber); w 1919 roku podjął studia z zakresu nauki o państwie na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wiedeńskiego, gdzie jego wykładowcami byli m.in. H. Kelsen i O. Spann; uczęszczał też na prywatne seminarium L. von Misesa oraz należał do „Kręgu Ducha” (Geist-Kreis) F.A. von Hayeka i J.H. von Fürtha; od 1923 studia kontynuował w Berlinie i Heidelbergu, rozpoczynając jednocześnie pracę na Uniwersytecie Wiedeńskim jako asystent Kelsena; w 1922 odbył podróż naukową do Oksfordu, w latach 1924-26 przebywał jako stypendysta w USA, a 1926-27 na Sorbonie, po czym się habilitował; w latach 30. analizował (krytycznie) koncepcje rasistowskie (mimo to, już pod dojściu Hitlera do władzy, sondował nazistowskich profesorów: A. Baeumlera i E. Kriecka co do możności uzyskania katedry w Rzeszy, naiwnie sądząc, że jego naukowa analiza rasy może stać się przedmiotem swobodnej dyskusji akademickiej) oraz współpracował jako publicysta z popierającymi państwo chrześcijańsko-autorytarne pismami Wiener Zeitung i Neue Freie Presse; po uzyskaniu tytułu profesora zwyczajnego został dyrektorem Wydziału Politologii na wiedeńskiej Volkhohschule; w tym okresie dokonało się również, z różnych inspiracji (mistyczno-poetycki George-Kreis, M. Scheler, encyklika Quadragesimo anno Piusa XI, francuscy neotomiści i augustyniści), jego „otwarcie na transcendencję”, skutkujące krytyką „religii politycznych”, na czele z narodowym socjalizmem; po Anschlussie Austrii (12 III 1938) relegowany z uniwersytetu i zagrożony aresztowaniem, wyjechał do Szwajcarii, a stamtąd (przez Francję) do USA; przez rok wykładał na Harwardzie, następnie na uniwersytecie stanowym Alabamy, a od 1942 podjął pracę na mało wówczas prestiżowym uniwersytecie stanowym Luizjany w Baton Rouge, gdzie powstała większość jego fundamentalnych prac; w 1944 otrzymał wraz z żoną obywatelstwo amerykańskie; w 1950 roku odwiedził po raz pierwszy po wojnie Niemcy, a w 1958 objął kierownictwo Instytutu Nauk Politycznych na Uniwersytecie Ludwika-Maksymiliana w Monachium; przyjęty w Niemczech bardzo chłodno, szczególnie z powodu ataków na („intelektualnego oszusta”) Marksa (ale również rozczarowując życzliwych mu katolików krytyczną oceną roli Kościoła w III Rzeszy), w 1969 roku powrócił do Ameryki, wiążąc się z republikańskim think-thankiem Instytutu Hoovera na uniwersytecie w Stanford; gościnnie wykładał w następnej dekadzie na prawie wszystkich kontynentach i otrzymał sześć tytułów honoris causa; jeden z największych (jeśli nie największy) filozofów polityki XX wieku, ignorowany (jako „teolog”) przez politologów-rzemieślników pracujących w tym, co można dotknąć rękami, lecz poważany w wyższych rejonach Akademii, acz znany na ogół wybiórczo, zwłaszcza jako autor tezy (ważnej, ale wcale nie centralnej w jego myśli) o gnostyckim skażeniu całej nowożytności (ostatnie 700 lat to historia intelektualnego błędu), immanentyzującej na różne sposoby eschaton (w najbardziej radykalnej wersji – nazizm i marksizm, w bardziej umiarkowanej – demoliberalizm); twórca antypozytywistycznego i noetycznego paradygmatu (alternatywnego wobec dominujących współcześnie ujęć kwestii jedności i wspólnoty politycznej: „państwowego” i „systemowego”) w nauce o polityce („nowej”, lecz w istocie „odnawiającej” klasyczną), w której centralną kategorią jest ład/porządek („ład” jako idealny, transcendentny, paradygmatyczny wzorzec, „porządek” jako jego sensualno-materialne urzeczywistnienie w „zmiennym widmie innej rzeczy”), odkrywany przez rozum noetyczny (filozofia, zwłaszcza Platon) bądź przez Objawienie (chrześcijaństwo, zwłaszcza św. Paweł), urzeczywistniający się w historii („porządek historii jest historią porządku”) podług różnych konceptów reprezentowania egzystencjalnego we wspólnocie i w różnych trybach odnoszenia tej reprezentacji do prawdy; adorowany zrazu przez konserwatystów, sam nigdy nie określał się tym mianem, uważając każdą opcję stricte polityczną za przejaw ideologii (a więc zsekularyzowanej gnozy), a później krytykowany przez nich (zwłaszcza przez katolików-tomistów, jak F.D. Wilhelmsen, ale i protestantów) za dwuznaczne podejście do chrześcijaństwa (historyczność Wcielenia i Zmartwychwstania była dla niego zagadnieniem drugorzędnym wobec duchowego „doświadczenia transcendencji”); w formalnym sensie był luteraninem (acz ślub wziął w zborze reformowanym) i w tym obrządku został pochowany; według świadectwa żony, na łożu śmierci powiedział: „w końcu zrozumiałem chrześcijaństwo”, a na jego życzenie na jego pogrzebie odczytano ustępy z 1 J 2, 15-17 i J 12, 24-25; całość jego dorobku została wydana w latach 1990-2009 w 34 tomach (w tym 8 tomów niewydanej za życia Historii idei politycznych).
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
