EDWARD IV
28 kwietnia 1442 roku urodził się w Rouen (Normandia) Edward York, znany później jako król Anglii i pan (lord) Irlandii EDWARD IV od 4 III 1461 do 31 X 1470 oraz ponownie od11 IV 1471 do śmierci (9 IV 1483); był drugim synem (i pierwszym, który przeżył dzieciństwo) Ryszarda Plantageneta, 3. księcia Yorku, urodzonym w czasie, gdy jego ojciec był namiestnikiem okupowanych przez Anglików ziem francuskich; od końca lat 50. brał udział w walkach swego ojca („Wojna Dwóch Róż”) z Lancasterami – stronnikami królowej Małgorzaty Andegaweńskiej (1430-1482), sprawującej faktyczne rządy w imieniu swego męża, chorego na umyśle Henryka VI; w 1460 został potrójnym hrabią (Cambridge, Marchii i Ulsteru); po śmierci swego ojca w bitwie pod Wakefield (30 XII 1460) został 4. księciem Yorku i zgłosił pretensje do korony angielskiej (uzasadnione, gdyż Yorkowie mieli pierwszeństwo w precedencji do tronu przed Lancasterami, nadto zaś syn Małgorzaty – Edward Westminster (1453-1471), choć uznany przez Henryka VI, był z pewnością bękartem); pomimo klęski sprzyjającego mu 16. hr. Warwicka (Richarda Neville’a, zw. The Kingmaker) pod St Albans (22 II 1461), z resztką jego armii wkroczył do Londynu, witany entuzjastycznie przez mieszkańców, i został ogłoszony królem; 29 III 1461 zadał druzgocącą klęskę – dowodzonej przez Henryka Beauforta, 3. księcia Somerset – armii Lancasterów pod Towton; 28 VI 1461 koronował się w Westminsterze; przez następne lata Yorkowie likwidowali kolejne twierdze Lancasterów, a w 1465 wpadł w ich ręce Henryk VI, osadzony w Tower; w tym samym czasie narósł konflikt pomiędzy nim a Warwickiem, spodziewającym się, że król będzie jego marionetkę, w czym się przeliczył, aczkolwiek spór rozpoczął się, gdy Warwick zamierzał ożenić władcę z księżniczką francuską, Edward zaś oznajmił (przed Parlamentem), że jest już żonaty z (nierówną mu stanem) lady Elżbietą Woodville; panoszenie się plebejskich krewniaków królowej na dworze irytowało nie tylko urażonego Warwicka, ale również młodszego brata króla – Jerzego, księcia Clarence, aż ostatecznie w 1469 wybuchł otwarty bunt, wzniecony przez niejakiego Robina z Redesdale (jak się potem okazało, oficera Warwicka); Warwick i Clarence wprowadzili króla w błąd co do rozmiarów rebelii oraz zaczęli rozpowszechniać plotki o nieślubnym pochodzeniu Edwarda IV, co automatycznie czyniło(by) Clarence’a prawowitym królem; po otwartej zdradzie Warwicka i Clarence’a, w bitwie pod Edgecote Moor (26 VII 1469) król został pokonany i dostał się do niewoli; plany zastąpienia go przez Clarence’a spaliły jednak na panewce, gdyż wierności Edwardowi dochował jego najmłodszy brat – Ryszard książę Gloucester (późniejszy Ryszard III) oraz większość baronów; po zebraniu armii Ryszard uwolnił króla, a Warwick i Clarence, uznani za zdrajców, uciekli do Francji, której król – Ludwik XI nakłonił go do pogodzenia się z Małgorzatą Andegaweńską (czego rękojmią stały się zaręczyny córki Warwicka z Edwardem Westminsterem); jesienią 1470 Warwick ze stronnikami Lancasterów wylądował w Anglii i zdobył Londyn, osadzając na tronie ponownie Henryka VI; opuszczony przez większość swoich stronników Edward uciekł wraz z Ryszardem do Burgundii, gdzie zyskał wsparcie od jej księcia – Karola Zuchwałego, co pozwoliło mu wylądować wraz z armią w Anglii już w marcu 1471; przy poparciu Clarence’a, który przeszedł na jego stronę, wkroczył do Londynu, a w walnej rozprawie pod Barnet (14 IV 1471) zadał klęskę armii Warwicka, który poległ na polu bitwy; niecały miesiąc później (4 V 1471) rozgromił też pod Tewkesbury – dowodzoną przez Somerseta – armię Małgorzaty i Westminstera (zabitego przez Clarence’a); uwięził Małgorzatę i jej synową, zaś 21 maja na jego rozkaz został zgładzony Henryk VI (oficjalnie ogłoszono zgon z przyczyn naturalnych); od tego czasu, do końca jego panowania w Anglii panował już pokój wewnętrzny, choć bruździł przeciw niemu ponownie Clarence, co zakończyło się dlań tragicznie (18 II 1478 został utopiony w beczce małmazji), a od nieudanej wyprawy do Francji w 1475 – również zewnętrzny, wyjąwszy interwencję Gloucestera w Szkocji w 1482; drugie panowanie Edwarda IV było okresem wyjątkowo pomyślnym w burzliwej historii XV-wiecznej Anglii, przynosząc rozwój gospodarczy i wzrost zamożności społeczeństwa, oraz kulturalny; za jego panowania wydrukowana została pierwsza książka na wyspie (podręcznik do gry w szachy); w parze z zaletami Edwarda jako władcy i jego urodą (był uważany za najprzystojniejszego mężczyznę swoich czasów) nie szły cechy charakteru i cnoty moralne: prowadził hedonistyczny i rozwiązły tryb życia (najsłynniejszą z jego kochanek była – „ta najweselsza w całym królestwie”, jak sam mawiał – córka kupca, Jane Shore), co doprowadziło go do zguby, gdyż, jak zanotował kronikarz, zmarł „wskutek obżarstwa, przepicia i nadmiernego folgowania sobie z kobietami”.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
