Éamon de Valera
29 sierpnia 1975 roku zmarł w Dublinie, w wieku 92 lat (ur. 14 X 1882), Éamon de Valera [gael. Éamonn de Bhailéara], ojciec niepodległego państwa irlandzkiego, katolicki mąż stanu; urodził się w Nowym Jorku, jako syn emigrantów, Irlandki i Hiszpana z Kuby, po śmierci ojca (1893) jego wuj zabrał go do Irlandii, gdzie wychowanek ukończył uniwersytet i został nauczycielem matematyki; w 1908 wstąpił do Ligi Gaelickiej, a w 1913 do paramilitarnej organizacji Irlandzcy Ochotnicy (Óglaigh na hÉireann) – od 1919 współtworzącej Irlandzką Armię Republikańską (IRA); jako jeden z przywódców nieudanego powstania wielkanocnego (1916), został skazany przez brytyjskich okupantów na śmierć (wyrok zamieniono na dożywocie); uwolniony po amnestii w 1917 roku, został także wybrany do parlamentu brytyjskiego jako reprezentant partii Sinn Féin („My Sami”); w 1918 został ponownie aresztowany i internowany w Anglii, skąd rok później uciekł i po przybyciu do Irlandii został wybrany przez parlament irlandzki (Dáil Éireann) jego przewodniczącym; w sierpniu 1921 przeforsował poprawkę do konstytucji Republiki Irlandzkiej z 1919 roku, proklamowanej jednostronnie 21 I 1919, która podniosła go do rangi prezydenta państwa (ignoruąc urząd gubernatora generalnego, reprezentuącego króla Wielkiej Brytanii); sprzeciwił się traktatowi pokojowemu zawartemu w 1921 roku z Brytyjczykami przez ugodowe skrzydło IRA (Michael Collins, Arthur Griffith), tworzącemu Wolne Państwo Irlandzkie (Saorstát Éireann) – ale bez sześciu hrabstw północnych i w unii personalnej z Wielką Brytanią jako jej dominium; ustąpił ze stanowiska prezydenta, złożył mandat poselski i wszczął wojnę domową (w wyniku której zginął w zasadzce m.in. jego rywal Collins); po jej przegraniu znalazł się ponownie na rok w więzieniu; po wystąpieniu z Sinn Féin, która nie poparła jego wniosku w sprawie zniesienia przysięgi na wierność Koronie brytyjskiej, założył w 1926 roku republikańską partię Fianna Fáil („Żołnierze Losu”), której przewodził do 1959 i z której został w 1927 posłem do parlamentu; po jej zwycięstwie w wyborach powszechnych w 1932 roku (potwierdzonych kolejnymi wygranymi w 1933, 1938, 1943 i 1944) został szefem rządu (przewodniczącym Rady Wykonawczej) i jednocześnie ministrem spraw zagranicznych; w 1932 przewodniczył też Radzie Ligi Narodów; konsekwentnie dążył do obalenia traktatu z 1921; wykorzystując zamieszanie związane z abdykacją Edwarda VIII (1936), doprowadził do ustawowego zniesienia przysięgi na wierność oraz urzedu gubernatora generalnego; w 1937 roku doprowadził do przyjęcia nowej konstytucji (Bunreacht na hÉireann), która zmieniała nazwę państwa na Irlandia (Éire), ustanawiała urząd prezydenta (bez formalnego proklamowania republiki, co nastąpiło dopiero w 1949, po ostatecznym oficjalnym zerwaniu wszelkich więzów z Wielką Brytanią, gdy de Valera był w opozycji) oraz nadawała uroczyście państwu charakter katolicki, z inwokacją do Trójcy Przenajświętszej, „od której pochodzi wszelka władza” i „pokornie uznając wszelkie nasze obowiązki wobec Naszego Pana Jezusa Chrystusa” w preambule, choć jednocześnie demokratyczny; sam de Valera stał się odtąd premierem (taoiseach); w czasie II wojny światowej prowadził politykę ścisłej neutralności, nie ulegając ani naciskom niemieckim, ani brytyjskim; w 1948 przegrał po raz pierwszy wybory, lecz powrócił do władzy (na urząd premiera) w 1951, a następnie w 1957 roku; w 1959 roku został prezydentem Irlandii (Uachtarán na hÉireann), sprawując ten urząd przez dwie kadencje; kiedy odchodził na emeryturę (1973) był najstarszą głową państwa na świecie (mając pod 90 lat); w 1962 roku otrzymał od papieża Jana XXIII insygnia Orderu Najwyższego Chrystusa (nadawanego wyłącznie głowom państw).
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
