Bartyzel: Współczesny bonapartyzm

 We Francji od monarchizmu sensu proprio, czyli rojalizmu, należy odróżnić cezaryzm, inaczej mówiąc bonapartyzm, skupiający admiratorów napoleońskiego Cesarstwa Francuskiego.

Przedzielona na dwa okresy (1804-1814/15 i 1852-1870), realna egzystencja tego cesarstwa zakończyła się wraz z dostaniem się do pruskiej niewoli Napoleona III, po którego śmierci (w 1873 roku, w Anglii) sukcesja imperialna przeszła na jego jedynego syna, księcia Ludwika Napoleona (1856-1879), tytułowanego odtąd «napoleonem iv», potocznie zaś nazywanego (od zdrobnienia imienia Louis) „Loulou”¹. Już wówczas wszakże bonapartyzm podzielił się na aż pięć nurtów², które młody książę – bezskutecznie oczywiście – usiłował złączyć: (1) konserwatystów religijnych, wchodzących w sojusz z legitymistami, którym przewodził dziennikarz i wydawca pisma „L’Authorit锳, Paul de Cassagnac (1842-1904), sprzyjała im zaś pobożna cesarzowa – wdowa po Napoleonie III, Eugenia; (2) populistów, mających związki nawet z komunardami, których liderem był Jules Amigues (1829-1883); (3) liberałów, których naturalnym sojusznikiem byli orleaniści, a przywódcą pierwszy i jedyny szef gabinetu II Cesarstwa, Émile Ollivier (1825-1913); (4) zwolenników cesarstwa autorytarnego, na których czele stał były przewodniczący Rady Stanu oraz ostatni marszałek Senatu II Cesarstwa, Eugène Rouher (1814-1884); (5) bliskich lewicy republikańskiej (radicaux) antyklerykałów, sympatyzujących z kuzynem Napoleona III, ekscentrycznym księciem Hieronimem Bonaparte (1822-1891), zwanym „Plon-Plon”. Kiedy „książę Loulou” zginął (jako obserwator w armii brytyjskiej) w potyczce z Zulusami w Afryce Południowej⁴, sukcesja imperialna przypadała właśnie księciu Hieronimowi, lecz jego poglądy były nie do zaakceptowania dla bonapartystycznej prawicy, toteż poparła ona jego syna – księcia Wiktora (1862-1926), który w 1884 roku proklamował się «napoleonem v», zrywając tym samym z ojcem⁵. Akt ten oznaczał definitywny rozłam na „bonapartyzm czerwony” (rouge) „hieronimitów” (jérômistes) – plebiscytarny, populistyczny i antyklerykalny, oraz „bonapartyzm biały” (blanc) „wiktorynów” (victoriens) – konserwatywny, autorytarny i klerykalny. Wszelako konsekwencje owego rozłamu były o wiele dalej idące, albowiem od tego czasu – czego początkiem jest tzw. bulanżyzm (boulangisme), biorący imię od nazwiska gen. Georgesa Boulangera (1837-1891), z którym siły antyparlamentarne różnych odcieni wiązały nadzieje na pucz autorytarny – datuje się fenomen tzw.bonapartyzmu republikańskiego, będącego już zatem jedynie bonapartyzmem sensu largo, niezwiązanym z cezarystyczną formą ustrojową. Bonapartyzm tak rozumiany opowiada się za silną, scentralizowaną, antyparlamentarną (lecz niekoniecznie antydemokratyczną), plebiscytarną i prezydencką republiką, w której szef państwa, komunikujący się bezpośrednio z narodem, ponad głowami notabli i co najmniej marginalizując partie, stanowi republikański surogat plebiscytarnego cesarza, sui generis „republikańskiego monarchę”. Do tak rozumianego bonapartyzmu w szerokim sensie, w XX wieku należy wiele formacji i nurtów, lecz przede wszystkim i z największym powodzeniem – gaullizm, w jego klasycznej postaci⁶. O ile zatem bonapartyzm sensu largo stał się w XX wieku jednym z najważniejszych aktorów republikańskiej sceny politycznej⁷, zwłaszcza w V Republice, o tyle bonapartyzmsensu proprio, imperialny, zwany także „dynastycznym”, skurczył się do dynastycznej „kapliczki”, marginalnej nawet w całościowo rozumianym ruchu monarchistycznym. W „kapliczce” tej zresztą powtórzyła się po ponad stu latach kłótnia personalno-dynastyczna, albowiem wyjątkowo długo (1926-1997) „panujący” – jako «napoleon vi» – syn Wiktora, książę Ludwik Hieronim (Louis Jérôme, 1914-1997) wydziedziczył swojego najstarszego syna, Karola Józefa Hieronima⁸ (Louis Joseph Jérôme, ur. 1950), z powodu rozwodu tegoż z księżniczką Karoliną Burbońską (Obojga Sycylii) i zawarcia drugiego związku (cywilnego), toteż za «napoleona vii» jest w sukcesji imperialnej uznawany na ogół syn Karola – książę Jan Krzysztof (Jean-Christophe, ur. 1986).

Miarą słabości bonapartyzmu „dynastycznego” jest to, że prawie wszystkie instytucje bonapartystyczne dziś istniejące związane są z bonapartyzmem republikańskim. Wyjątkiem jest niewielkie ugrupowanie (o którym nawet autorzy SYLMpedii piszą, iż trudno jest obecnie policzyć jego zwolenników i sympatyków) popierające księcia Jana Krzysztofa i opowiadające się za cesarstwem w formie monarchii konstytucyjnej – odrodzenie bonapartystyczne (Renouveau Bonapartiste)⁹. Co warto podkreślić, ugrupowanie to nie jest nastawione konfrontacyjnie do rojalistycznej tradycji Francji Królewskiej, lecz usiłuje przedstawiać bonapartyzm jako syntezę oraz rekoncyliację narodową i historyczną Starej Francji (Ancienne France) królów i Francji Nowoczesnej (France Moderne) cesarzy. Powołując się na deklaracje samego Napoleona I, składa ono hołd wierności rojalistów dla „nieszczęśliwego Ludwika XVI”, a aktualnego „księcia cesarskiego” nazywa dziedzicem „naszych Królów i naszych Republik”¹⁰. Analogicznie prezentowana jest „laickość napoleońska, silna i życzliwa”, jako wyważona, konkordatowa, pośrednia droga pomiędzy klerykalizmem a nieprzyjazną religii laickością rewolucyjną, oferująca Francji „zgodę i jedność” (concorde et unité)¹¹. Można więc powiedzieć, że współczesny nurt „dynastyczny” ideologicznie stanowibonapartyzm zorleanizowany, w duchu konsensualnego juste milieu.

Trzon bonapartyzmu republikańskiego stanowią (ściśle ze sobą sprzężone): założone w 1997 roku centrum studiów i badań nad bonapartyzmem (Centre d’Études et des Recherches sur le Bonapartisme) oraz stowarzyszenie polityczne – nawiązujące do działającej w okresie międzywojennym Partii Wezwania do Ludu (Parti de l’Appel au Peuple) – założone w 1992 roku pod nazwą Zgromadzenie Bonapartystyczne (Rassemblement Bonapartiste), które w 2000 roku zmieniło nazwę na francja bonapartystyczna(France Bonapartiste)¹². Dewizę tego ruchu stanowi triada: Demokracja – Obywatelskość – Suwerenność(Démocratie – Citoyenneté – Souveraineté), a zespół podstawowych wartości – „odwołanie do ludu, autorytet, porządek, sprawiedliwe reformy społeczne, stabilność rządzenia, chwała Francji, silna egzekutywa”. Stawiając na pierwszym miejscu obronę suwerenności ludowej i narodowej przed „technokratyczną konstrukcją” europejską, „nowy bonapartyzm” pragnie także wypełnić pustkę po rozpadzie gaullizmu „ortodoksyjnego” i przygarnąć „sieroty” po generale de Gaulle’u, uznawanym za prawowitego dziedzica bonapartyzmu w okresie powojennym¹³. Głównym animatorem tego ruchu jest prof. nauk politycznych thierry choffat (ur. 1968), będący jednocześnie prezesem CERB i wiceprzewodniczącym¹⁴ France Bonapartiste.

Wzmiankowane środowisko podjęło niedawno próbę zjednoczenia wszystkich grup odwołujących się do dziedzictwa napoleońskiego, zarówno republikańskich, jak monarchistycznych. Z połączenia Francji Bonapartystycznej i Nowego Społeczeństwa 10 Grudnia1⁵ (Nouvelle Société du 10 Décembre), 11 stycznia 2011 roku powstała unia bonapartystyczna (Union Bonapartiste), do której wkrótce dołączyły: ponadnarodowa Liga Bonapartystyczna, Ruch Bonapartystyczny (Mouvement Bonapartiste)¹⁶ oraz Odrodzenie Bonapartystyczne. Próba ta okazała się jednak nieudana, ponieważ monarchiści z Renouveau Bonapartiste opuścili Unię już w sierpniu 2012 roku, a w kwietniu 2013 roku David Safocarda ogłosił z kolei wystąpienie France Bonapartiste¹⁷. Jako powód opuszczenia Unii bonapartyści „dynastyczni” podali forsowanie przez France Bonapartiste następujących opcji: bronienia „torturującej niewinnych, policyjnej dyktatury” Władimira Putina w Rosji; propozycji sądzenia przed trybunałami specjalnymi zwolenników federalizmu europejskiego; przychylanie się do głoszonego przez zwolenników „ultraradykalnej skrajnej prawicy” programu „etnicznego ludobójstwa” na imigrantach; proponowanie przekształcenia szkoły republikańskiej w koszary (caserne) wojskowe, z obowiązkiem codziennego noszenia barw narodowych, rozpoczynania dnia śpiewaniem Marsylianki, a kończeniem go Pieśnią Partyzantów (hymnu Résistance w okresie II wojny światowej). Wszystkie te pomysły, przypisywane France Bonapartiste, bonapartyści-monarchiści uważają za zaczerpnięte z „tradycji skrajnej prawicy, niebezpiecznej i zgubnej, flirtującej często ze skrajnym liberalizmem i jeszcze częściej ze skrajnym konserwatyzmem”, który już pod koniec XIX wieku doprowadził bonapartyzm do upadku i zniknięcia¹⁸.

Bonapartyzm jest jednak zjawiskiem przekraczającym granice Francji. W tym zakresie, imperialne dziedzictwo bonapartyzmu kultywuje międzynarodowe stowarzyszenie napoleońskie (The International Napoleonic Society), o charakterze edukacyjno-studyjnym, z siedzibą w Toronto (Kanada); jego założycielem był dyrektor Instytutu Napoleona i Rewolucji Francuskiej na uniwersytecie stanowym Florydy, prof. ben waider (1924-2008), a obecnym przewodniczącym jest również amerykański historyk j. david markham (ur. 1945); godność przewodniczących honorowych piastują książę Monako albert ii i książękarol napoleon Bonaparte. Członkowie INS pochodzą z Kanady, Francji, Włoch, Izraela, Gruzji, Malty, Holandii, Polski i Rosji¹⁹. Międzynarodowy zasięg ma obecnie również liga bonapartystyczna (Ligue Bonapartiste), którą w maju 2010 roku założył (wraz z Francuzem Sébastienem Fougères) bonapartysta holenderskibert de jong (ur. 1946) – uprzednio (w 1992 roku) założyciel kontestującej dynastię Orańską Partii Bonapartystów Niderlandzkich (Bonapartistische Partij Nederland); wraz z powołaniem Ligi o charakterze ponadpaństwowym BPN zawiesiła swoją działalność²⁰.

Fragment większej całości pt. Monarchizm współczesny – zjawisko polityczne czy kulturowe?

prof. Jacek Bartyzel

za: legitymizm.org

¹ W literaturze polskiej jest on obiektem nadziei na przywrócenie sprawiedliwości w świecie starego subiekta Ignacego Rzeckiego w Lalce Bolesława Prusa. Według niektórych interpretacji stanowi on także pierwowzór Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupéry’ego.

²  Warto zaznaczyć, że już w okresie „Stu Dni” oraz po definitywnym upadku Napoleona I zaznaczył się podział na dwa (i oba alternatywne dla faktycznie autorytarnego I Cesarstwa) nurty bonapartyzmu: jakobiński, będący promotorem licznych spisków, nie tylko we Francji, ale w całej Europie przeciwko monarchiom Świętego Przymierza, oraz liberalny, którego ideologiem był Benjamin Constant – zob. F. Bluche, Le bonapartisme, PUF, Paris 1980, ss. 32-37.

³ To on zresztą, na łamach tego dziennika, jako pierwszy użył w stosunku do Republiki obelżywego określenia „dziwka” (la guese), natychmiast przyswojonego przez rojalistów.

⁴ Walcząc, jak zeznali oni potem, „jak lew”.

⁵ Zob. E. de Tassigny, Les Napoléonides. Généalogie de la quatrième dynastie, Mémodoc, 2012.

⁶ Zob. F. Choisel, Bonapartisme et gaullisme, Albatros, Paris 1987.

⁷ Największy autorytet naukowy w zakresie francuskich prawic – prof. René Rémond (1918-2007) konsekwentnie wyróżnia w swoich pracach „prawicę bonapartystyczną” jako jeden z trzech głównych nurtów, obok prawicy legitymistycznej (kontrrewolucyjnej) i tzw. klasycznej (czyli konserwatywno-liberalnej, źródłowo orleanistycznej, ale współcześnie też republikańskiej, podobnie jak bonapartyzm sensu largo); zob. idem, Francuska prawica dzisiaj, przeł. M. Miszalski, Iskry, Warszawa 2008.

⁸ Czynnego w polityce francuskiej, m.in. jako wiceburmistrz Ajaccio na Korsyce.

⁹ Zob. Renouveau Bonapartiste.

¹⁰ Le Roi et l’Empereur: hommage à Louis XVI à travers les paroles de Napoléon Ier; Jean-Christophe Napoléon, héritier de nos Rois et de nos Républiques.

¹¹ Pour une laïcite napoléonienne, forte et bienveillante!

¹² Zob. France Bonapartiste.

¹³ Entretien avec Thierry Choffat, Président du C.E.R.B, Vice Président de FRANCE BONAPARTISTE

¹⁴ Przewodniczącym jest David Safocarda (ur. 1972).

¹⁵ Nazwa ta jest nawiązaniem do daty zwycięstwa Ludwika Napoleona w wyborach prezydenckich 10 XII 1848 roku.

¹⁶ Wchodzący również w skład „nostalgiczno” gaullistowskiej Unii Ludu Francuskiego (Union du Peuple français) – zob.Mouvement Bonapartiste, Union du Peuple français.

¹⁷ Zob. Union Bonapartiste.

¹⁸ „Renouveau Bonapartiste” quitte l’Union Bonapartiste et condamne l’inquiétant programme de France Bonapartiste

¹⁹ Zob. http://www.napoleonicsociety.com/english/frameSetAccueil_Eng.htm.

²⁰ Zob. Ligue Bonapartiste; Parti Bonapartiste Néerlandais.

Kategoria: Historia, Jacek Bartyzel, Myśl, Publicystyka