Antonio Capece Minutolo, książę di Canosa
5 marca 1768 roku urodził się w Neapolu Antonio Luigi Raffaele Capece Minutolo, książę (principe) di Canosa, polityk oraz myśliciel religijny i polityczny, katolicki tradycjonalista i monarchistyczny legitymista; potomek jednego z najstarszych (sięgających czasów bizantyjskich, a rodowa legenda sugerowała nawet pochodzenie rodziny Capece od Capiego, jednego z towarzyszy Eneasza) rodów neapolitańskich; u jezuitów w Kolegium Nazareńskim Rzymie studiował filozofię, a następnie prawo, acz i to nie ustrzegło go od (jak sam wspominał) od pyrronizmu i półateizmu do 26 roku życia; następnie w Neapolu poświęcał się literackim studiom klasycznym oraz życiu towarzyskiemu w kręgach arystokracji; przełom duchowy wywołała w nim lektura Historii jakobinizmu ks. Augustina Barruela SJ (1741-1820) oraz spotkanie z włoskim apologetą, ks. Nicolą Spedalierim (1740-1795), od których wchłonął antymasońskiego i antyjansenistycznego ducha; już w 1795 roku bronił religii katolickiej przeciwko deistycznym propagatorom „religii naturalnej”, a rok później, w pracy o Użyteczności monarchii w stanie cywilnym bronił monarchii tradycyjnej i przywilejów feudalnych, sprzeciwiając się absolutystycznym zapędom Ferdynanda IV i dowodząc, że monarchia nie może istnieć bez duchowieństwa i szlachty (powoływał się również na Monteskiusza obronę „ciał pośredniczących”); również podczas najazdu Francuzów bronił prawa starodawnych zgromadzeń arystokratycznych (sedili) przeciwko absolutystycznej linii namiestnika królewskiego, gen. Francesca Pignatelli, markiza Laino, jednocześnie organizując i finansując ludowy ruch oporu przeciwko rewolucyjnym najeźdźcom, złożony z lazzari lub lazzaroni (od biblijnego Łazarza), których w obronie króla i ojczyzny poległo około 10 tysięcy; aresztowany przez Francuzów i skazany na śmierć w czasie trwania (I-VI 1799) kolaboracyjnej i jakobińskiej „Republiki Partenopejskiej”, zdołał uniknąć egzekucji, doczekawszy wyzwolenia stolicy przez Armię Świętej Wiary (Esercito della Santa Fede) Fabrizia kard. Ruffo (1744-1827); jednak wówczas junta mianowana do ukarania republikanów skazała również jego na pięć lat więzienia za nieposłuszeństwo wobec Pignatelliego (jak napisał w jego biografii Croce, „jeśli republikanie skazali w nim rojalistę, to rojaliści skazali w nim arystokratę, czyli te dwa elementy, które komponowały się u niego harmonijnie w jego staroświeckiej osobowości duchowej, ale historia je rozdzieliła i skontrastowała”); z więzienia wyszedł – paradoksalnie – na mocy amnestii wymuszonej przez Bonapartego dla neapolitańskich jakobinów w pokoju florenckim (1801) między Neapolem a Francją; podczas kolejnego najazdu francuskiego (1806) był u boku króla, towarzysząc mu również na Sycylii; mimo podbicia przez Joachima Murata będącej w jego posiadaniu wyspy Capri, zdołał przez cały czas okupacji Neapolu utrzymać dwie pozostałe wyspy: Ponzę i Ventotene; w 1814 roku został ambasadorem na dworze Ferdynanda VII w Madrycie; kiedy po upadku Napoleona oraz ostatecznym pokonaniu i rozstrzelaniu uzurpatora Murata, prawowity król (teraz jako król Obojga Sycylii, Ferdynand I) powrócił na tron (1816), Capece został mianowany ministrem policji; prowadząc energiczną akcję kontrrewolucyjną, skupiał się nie tylko na zwalczaniu wywrotowców siłami policyjnymi i środkami prawnymi, ale rozwijał równolegle kontrrewolucyjną propagandę oraz inspirował powstanie (na bazie sanfedystów kard. Ruffo i we współpracy z nim) zbrojnego i sekretnego stowarzyszenia legitymistycznego i katolickiego Calderari (vel Calderali) [„Kotlarzy”], które miało być przeciwwagą dla związków masońskich i karbonarskich; jednak nawet rojaliści nie rozumieli dlaczego Capece nie obawia się uzbrajać chłopów; w swojej postawie reakcjonisty „bardziej królewskiego od króla” zderzył się z szefem rządu, Luigim de’ Medici księciem di Ottajano (1759-1830), uprawiającym kompromisową tzw. politykę amalgamatu; utworzenie Calderari oraz wydanie im kilkunastu tysięcy sztuk broni doprowadziło ostrej starcia z premierem, grożącym ministrowi nawet procesem; Capece oddał się wówczas do dyspozycji króla, i choć na razie jego dymisja nie została przyjęta, to ostatecznie, pod naciskiem przerażonego jego „ekstremizmem” austriackiego kanclerza von Metternicha oraz cara Aleksandra I, pragnącego uchodzić za liberała, Capece otrzymał dymisję 27 VI 1817; dano mu też do zrozumienia, że lepiej byłoby, aby opuścił Królestwo Obojga Sycylii, toteż zaczął, mając za przystań Livorno, podróżować po Włoszech, próbując budować wspólny front legitymistów wszystkich włoskich monarchii; zdążył jeszcze poznać osobiście Josepha de Maistre’a (1753-1821); w tym czasie zmarł jego ojciec i Capece odziedziczył po nim tytuł księcia di Canosa, otrzymał także order św. Januarego; w maju 1820 opublikował (rzekomo w Dublinie, faktycznie w Lukce i pod pseudonimem Giuseppe Torelli) swoje główne najbardziej znane dzieło I piffari di montagna [„Górskie piszczałki”], będące manifestem integralnego tradycjonalizmu i bezkompromisowego antykarbonaryzmu; podobnie jak de Maistre uznał, że jedyną siłą zdolną pokonać rewolucję jest autorytet papieski; dzieło to ściągnęło nań ataki liberałów z całej Europy, ale również król Ferdynand I odmówił mu prywatnej audiencji, gdy przejeżdżał przez Livorno w drodze do Lublany oraz cofnięto mu przyznaną w 1816 roku emeryturę; gdy jednak w marcu 1821 wybuchła w Neapolu kolejna rewolucja, Canosa, nie czekając na zgodę, powrócił do stolicy 13 kwietnia, a po rozmowie z królem otrzymał ponownie stanowisko ministra policji i carte blanche na stłumienie buntu; zaczął od przeprowadzenia czystki w policji, a następnie, przy pomocy Calderari, zastosował represje tak ostre, że znów wywołało to protesty ambasadorów Świętego Przymierza i 28 lipca został ponownie zdymisjonowany, otrzymując jednak urząd radcy stanu; po ostatniej rozmowie z władcą, 9 V 1822, opuścił już na zawsze Neapol, zamierzając osiąść w Toskanii, ale ostatecznie zamieszkując w Genui, gdzie musiano mu dać ochronę przed zamachami karbonariuszy; tu poznał czołowych włoskich tradycjonalistów: Cesare’go Taparelli markiza d’Azeglio (1763-1830), abpa Luigiego kard. Lambruschiniego (1776-1854) i ks. Gioacchina Venturę (1792-1861); cały czas miał jeszcze nadzieję, że zostanie wezwany do ponownego rządzenia, ale okazała się ona płonna; w sierpniu 1830 roku pojechał do Wiednia, gdzie Metternich przyjął go uprzejmie, ale do niczego się nie zobowiązał; w październiku tego roku osiadł na dworze księcia Modeny, Franciszka IV Habsburga-Este, gdzie do 1834 współpracował z pismem „La Voce della Verità” [„Głos Prawdy”] i jego kontynuacją – „La Voce della Ragione” [„Głos Rozumu”], redagowanym przez innego reakcjonistę – Monalda hr. Leopardi (1776-1847); w tym samym czasie popsuły się jednak jego stosunki zarówno z dworzanami księcia Franciszka, oskarżającymi go o ingerowanie w sprawy księstwa, jak z ks. Venturą, który zachowując stanowisko ultramontańskie, odszedł od legitymizmu; Canosa wyjechał wówczas do Rzymu, aby interweniować u papieża, ale Grzegorz XVI nie chciał zająć wyraźnego stanowiska i zależało mu jedynie na wyciszeniu sporu; Canosa naraził się także próbą odbudowania w Państwie Kościelnym tradycyjnych ciał stanowych, które zostały zlikwidowane wskutek protestów Austrii; znalazł się także nieomal w nędzy, gdyż dwór neapolitański systematycznie zmniejszał mu, a w końcu cofnął, emeryturę; wraz z trzecią żoną, niskiego stanu, osiadł w Pesaro, gdzie zmarł w 1838 roku, w przeddzień swoich 70 urodzin; znienawidzony przez liberalnych i nacjonalistycznych promotorów Risorgimenta, po części został zrehabilitowany przez arcyliberała Benedetta Croce, który z szacunkiem nazywał go „patetycznym obrońcą prerogatyw tronu i starych ideałów feudalno-arystokratycznych”.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
