ALFONS KAROL I, KAROL XII
80 lat temu, 29 września 1936 roku zmarł w Wiedniu, w wieku 87 lat (ur. 12 IX 1849), Don Alfonso Carlos Fernando José Juan Pío de Borbón y Austria-Este, duque de San Jaime / Alphonse-Charles Ferdinand Joseph Jean Pie de Bourbon, duc d’Anjou, od 2 X 1931 król de iure Hiszpanij jako ALFONS KAROL I oraz Francji i Nawarry jako KAROL XII; drugi syn króla de iure Hiszpanij w latach 1861-68 Jana III oraz (pod tym samym imieniem) Francji i Nawarry od 1883 oraz córki księcia Modeny – arcyks. Marii Beatrycze, młodszy brat króla de iure Hiszpanij od 1868 – Karola VII (1848-1909) oraz (pod imieniem Karola XI) Francji i Nawarry od 1887; urodzony w Londynie, dzieciństwo spędził w Modenie, na dworze swojego stryja – księcia Franciszka V, wraz ze swoją pobożną matką, pozostającą w separacji ze skandalicznie liberalnym małżonkiem, oraz starszym bratem; po aneksji Modeny przez najeźdźców piemonckich (1859) i wygnaniu księcia Franciszka udał się wraz z rodziną do Wiednia; w wieku 18 lat zaciągnął się do żuawów papieskich i bronił do końca (1870) Rzymu przed inwazją Sabaudczyków i Garibaldiego; w 1871 poślubił na zamku w Kleinheubach (Bawaria) infantkę portugalską, córkę króla Michała (Miguela) I – księżniczkę Marię Śnieżną (de las Nieves) de Braganza (1852-1941) – niewiastę dzielną, która towarzyszyła mu we wszystkich, również wojennych, przedsięwzięciach, lecz z którą, niestety, nie doczekał się potomstwa; podczas III wojny karlistowskiej (1872-76) jego królewski brat powierzył mu naczelne dowództwo w Katalonii, co wywołało napięcia w relacjach z legendarnym, lokalnym dowódcą karlistowskim, gen. Francesc’iem Savallsem (1817-86); w 1873 doprowadził do połączenia sił katalońskich z armią Centrum, co pozwoliło mu w następnym roku podjąć ofensywę w Aragonii i Nowej Kastylii, uwieńczoną zdobyciem Cuency; jednak decyzja Karola VII o ponownym rozdzieleniu sił zbrojnych Katalonii i Centrum spowodowało jego podanie się do dymisji i opuszczenie Hiszpanii; przez następne dziesięciolecia mieszkał w Wiedniu, poświęcając się głównie działalności w stowarzyszeniach katolickich, zwalczających obyczaj pojedynkowania się; monarsze dziedzictwo po swoim bratanku objął mając już 82 lata, lecz w pełni sił fizycznych i umysłowych; w porządku sukcesji hiszpańskiej powinien być właściwie Alfonsem XII, lecz zdecydował się przyjąć imię Alfonsa Karola, aby nie być mylonym z „konstytucyjnym” uzurpatorem w latach 1874-1885, natomiast przyjmując imię Karola XII w porządku sukcesji francuskiej chciał nawiązać symbolicznie i do ostatniego faktycznego, lecz wygnanego, króla Francji Karola X, i do swego brata, Karola XI, jako pierwszego „karlistowskiego” króla Francji; jego krótkie panowanie de iure w Hiszpanii (pokrywające się w czasie z II Republiką w rzeczywistości empirycznej) przyniosło rewitalizację karlizmu, pogrążonego w kryzysie za jego poprzednika (Jakuba III): do (zreorganizowanej w 1932) Wspólnoty Tradycjonalistycznej (Comunión Tradicionalista) powrócili po pół wieku integryści z Partii Katolicko-Narodowej oraz tzw. mellistas z Partii Tradycjonalistycznej, czyli zwolennicy Juana Vazqueza de Melli (1861-1928), wykluczonego ze Wspólnoty w 1919 z powodu sprzeciwiania się proalianckiej orientacji Jakuba III; przyłączali się do niej również inne ruchy katolickie i prawicowe, nastąpił także skokowy wzrost liczebny oraz poziomu wyszkolenia karlistowskich sił paramilitarnych (requetés), dzięki czemu mogły one odegrać decydującą rolę w powodzeniu powstania (Alzamiento Nacional) w lipcu 1936, zwłaszcza na północy (Nawarra i Asturia); w 1935 kierownictwo Wspólnoty powierzył dynamicznemu esk-integryście z Andaluzji – Manuelowi Fal Conde (1894-1975), mianując go jednocześnie swoim delegatem; 23 I 1936 ogłosił 5 Zasad Legitymizmu Hiszpańskiego, na czele z katolickością monarchii, będących fundamentem tradycjonalizmu; nakazał karlistom przystąpienie do powstania wraz z wojskowymi, bez stawiania warunków wstępnych co do formy ustroju i osoby władcy oraz powołał Karlistowską Juntę Wojenną; 27 IX 1936, przechodząc przez jezdnię, został przypadkowo potrącony przez rozpędzoną ciężarówkę wojskową i doznał licznych obrażeń; mimo szybkiej pomocy zmarł w szpitalu dwa dni później, osierocając Wspólnotę; jego bezpotomna śmierć oznaczała koniec karlistowskiej linii prostej w sukcesji hiszpańskiej: przewidując wynikające stąd komplikacje, 23 I 1936 wydał także dekret ustanawiający regencję w osobie ks. Franciszka Ksawerego Burbon-Parma, pomijając zatem książąt z linii „izabelickiej” (i potomków najmłodszego z synów Karola IV – Franciszka z Paoli, księcia Sewilli) z powodu ich wcześniejszej uzurpacji oraz sprzeniewierzenia się „prawowitości wykonywania” (legitimidad de ejercicio), a także Burbonów Sycylijskich z powodu uznania przez nich uzurpacji »Alfonsa XII« i »Alfonsa XIII«, jednak zalecającej ostateczne odłożenie kwestii intronizacji króla na czas po wojnie; z kolei w porządku sukcesji francuskiej jego zgon zakończył trwającą od 1883 roku personalno-dynastyczną unię koron, gdyż zgodnie z automatyzmem primogenitury we Francji królem de iure (jako Alfons I) stawał się odtąd wcześniejszy »Alfons XIII« w Hiszpanii.
prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
