Gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski
150 lat temu, 19 maja 1866 urodził się w Babinie (Stanisławowskie, Małopolska Wsch.) gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski h. Trąby, dowódca, współautor zwycięstwa w Bitwie Warszawskiej; pochodził z rodziny o długich tradycjach wojskowych (jego przodek odznaczył się męstwem w Wiktorii Wiedeńskiej, pradziad walczył w insurekcji kościuszkowskiej, dziad w powstaniu listopadowym, ojciec i stryj w powstaniu styczniowym); w 1886 ukończył z pierwszą lokatą Wojskową Akademię Techniczną w Wiedniu (a w 1893 Szkołę Wojenną) i rozpoczął służbę w cesarsko-królewskiej armii Austro-Węgier; jako jedyny z wyższych oficerów Polaków w armii austriackiej nawiązał współpracę z polskim ruchem strzeleckim; dokonał kilku ważnych wynalazków artyleryjskich, w tym tzw. granato-szrapnel; w 1913 został generałem majorem oraz dowódcą I Brygady Artylerii Konnej; po wybuchu I wojny światowej dowodził XII Brygadą Artylerii, odgrywając m.in. kluczową rolę w bitwie pod Gorlicami (V 1915), gdzie nowatorsko zastosował tzw. ruchomą zasłonę ogniową; w następnej ofensywie uczestniczył już jako dowódca 43 Dywizji Piechoty, otrzymał najwyższe odznaczenie austro-węgierskie – Order Marii Teresy oraz dosłużył się stopnia Feldmarschallleutenanta (odpowiednik polskiego generała dywizji), ale 1 II 1916 musiał odejść z wojska wskutek konfliktu z Naczelnym Dowództwem (przeciwstawiał się bezzasadnym egzekucjom na Polakach i Rusinach); po wyjściu z armii austriackiej nawiązał współpracę z Tymczasową Radą Stanu, a następnie z Radą Regencyjną Królestwa Polskiego; 25 X 1918 objął funkcję szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, energicznie rozpoczynając organizowanie zalążków polskich sił zbrojnych różnych rodzajów; po przekazaniu przez RR władzy powracającemu z Magdeburga brygadierowi J. Piłsudskiemu i jej samorozwiązaniu się ustąpił ze stanowiska wskutek sporu z Tymczasowym Naczelnikiem Państwa co do sposobu tworzenia armii (był za poborem przymusowym, Piłsudski zaś za ochotniczym); 17 XI 1918 został mianowany Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich w Galicji Wschodniej; do oblężonego przez Ukraińców (i wyzwolonego dwa dni wcześniej) Lwowa przybył w nocy z 24/25 XI, natychmiast domagając się posiłków, których nie otrzymał; atakowany przez wszystkich (w tym narodowych demokratów), utrzymał miasto podczas drugiej ofensywy ukraińskiej (odmawiając wykonania rozkazu wycofania się do Przemyśla) pomimo trzykrotnej przewagi wroga, aż do nadejścia odsieczy w marcu 1919; zastępujący go na stanowisku dowódcy Armii „Wschód” gen. W. Iwaszkiewicz wręczył mu rozkaz przenoszący go na stanowisko szefa Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu, co było krzywdzącym upokorzeniem; w najtrudniejszym momencie wojny z bolszewikami został wezwany do Polski i 22 VII 1920 mianowany szefem Sztabu Generalnego; jego pierwszym sukcesem (wspólnie z gen. K. Sosnkowskim) było sprawne przegrupowanie wojsk pozostających dotąd w bezwładnym odwrocie; zreorganizował sztab i postawił na wojnę manewrową zamiast ciągłymi frontami (w czym był zgodny z marsz. Piłsudskim, w konflikcie zaś z przysłanym do Polski z Francji gen. M. Weygandem); przedmiotem nieustannych sporów (o podłożu raczej politycznym) jest kwestia autorstwa (bądź stopnia wkładu) planu oskrzydlającego manewru kontruderzeniowego (klasyczny „manewr kanneński”, rozkaz operacyjny nr 10 000) w Bitwie Warszawskiej; prawdopodobnie zarówno Piłsudski, jak i Rozwadowski, mieli ten sam pomysł, przy czym wariant pierwszego był głębszy, więc bardziej ryzykowny; z listu Generała do Marszałka z 15 VIII wynika, że głównym autorem był Piłsudski, któremu Rozwadowski przyznaje rację, oponenci Marszałka twierdzą jednak, że to tylko wyraz lojalności podwładnego; bezsprzeczne jest natomiast, że całością operacji defensywnych nad Wisłą i Wkrą dowodził Rozwadowski, bowiem Marszałek zarezerwował sobie tylko dowodzenie grupą operacyjną przeprowadzającą kontruderzenie znad Wieprza; następnie Generał objął dowództwo Frontu Południowego, operującą na Polesiu, która zmusiła bolszewików do odwrotu; 1 IV 1921 został awansowany do stopnia generała broni; pod koniec 1921 stanął na czele Generalnego Inspektoratu Jazdy, reorganizując ten rodzaj broni i zmieniając jego nazwę na Kawaleria, postulował także utworzenie pułków pancernych; w 1925 dowodził manewrami na Wołyniu, które odbiły się szerokim echem w Europie; w czasie przewrotu majowego objął stanowisko dowódcy obrony Warszawy przed zamachowcami; wydał rozkaz bezwzględnego rozprawienia się z nimi, a także użycia przeciwko nim bomb lotniczych; w zemście za to, po zwycięstwie oddziałów Piłsudskiego nie został zwolniony z internowania, lecz aresztowany i uwięziony w Wilnie na Antokolu, w ciężkich warunkach; postawiono mu także zarzuty natury kryminalnej, nigdy nawet nie sprecyzowane; już wówczas zrodziły się pogłoski, że próbowano go otruć malując ściany celi farbą z arszenikiem; według innej hipotezy otruto go już po zwolnieniu z więzienia i przeniesieniu w stan spoczynku, podając mu podczas podróży koleją (18 V 1927) z Wilna do Warszawy kanapki z pokrojonym włosiem końskim lub zmielonym szkłem; jakkolwiek było, faktem jest, że cierpiał odtąd na owrzodzenie jelit, połączone z krwawieniami i bólami brzucha oraz atakami wysokiej gorączki; zmarł w 1928 roku, został pochowany na Cmentarzu Orląt Lwowskich; jego szczątki prawdopodobnie zostały przeniesione na Cmentarz Łyczakowski podczas barbarzyńskiej akcji zrównywania z ziemią cmentarza orląt w latach 70; kawaler wielu orderów polskich i zagranicznych, w tym Krzyża Komandorskiego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Kalendarium
