Falarica: Predestynacja

W kontekście spotykanych często stwierdzeń, według których chrześcijanie i muzułmanie wierzą w tego samego Boga, warto spojrzeć na sposób, w jaki jawi się On w obydwu religiach pod kątem predestynacji.

W Koranie czytamy: „(…) Allah nie zmienia tego, co jest w ludziach, dopóki oni sami nie zmienią tego, co jest w nich”¹. W innym miejscu znajdujemy zapis: „On wezwie was do zdania sprawy z tego, na co zasłużyły sobie wasze serca” (sura 2, 226). W tym samym rozdziale, wersecie 135: „Dla was zaś jest to, na co zasłużyliście sobie sami (…)”. Na podstawie przytoczonych wersetów mogłoby się wydawać, że w islamie człowiek cieszy się wolną wolą. Jednak w księdze tej znajdują się teksty stwierdzające coś wręcz przeciwnego. Oto przykładowe fragmenty:

1. sura 2, 126: „(…) potem siłą sprowadzę ich do kary ognia”;

2. sura 3, 82-83: „(…) Jemu poddaje się całkowicie ten, kto jest w niebiosach i ten, kto jest na ziemi, dobrowolnie i wbrew swej woli (…)”;

3. sura 4, 28: "(…) człowiek został stworzony słabym";

4. sura 6, 125: "Kogo Allah chce prowadzić drogą prostą, rozszerza jego pierś dla islamu, a kogo chce sprowadzić z drogi, czyni jego pierś ciasną, udręczoną, jak gdyby on chciał wznieść się do nieba. W ten sposób Allah daje odczuć swój gniew tym, którzy nie wierzą";

5. sura 6, 149: "Powiedz: Do Allaha należy dowód przekonywający; gdyby On zechciał, to podprowadziłby was wszystkich drogą prostą";

6. sura 7, 19: „Zaprawdę, człowiek stworzony jest niecierpliwym i skąpym;

7. sura 7, 178: "A kogo prowadzi Allah drogą prostą, ten idzie drogą prostą; a kogo On sprowadzi z drogi, to tacy są stratni";

8. sura 7, 186: "Kogo sprowadzi z drogi Allah, taki nie będzie miał żadnego przewodnika! On pozostawi ich w zabłąkaniu, oni będą wędrować na oślep";

12. sura 16, 36: „Posłaliśmy do każdego narodu posłańca: „Czcijcie Allaha i unikajcie bałwochwalstwa!” Wśród nich byli tacy, których Allah poprowadził drogą prostą; i byli tacy, którzy słusznie popadli w obłęd (…)”;

13. sura 17, 18: "Temu, kto pragnie życia przemijającego, My pośpiesznie dajemy mu w nim to, co chcemy i komu chcemy. Następnie przygotowujemy mu Gehennę, aby się w niej palił, poniżony, odrzucony";

Według teologii muzułmańskiej Allah stworzył szatana z ognia jeszcze przed stworzeniem Adama, stworzonego z gliny. To właśnie szatan, a nie Ewa, namówił Adama do zjedzenia zakazanego owocu. Dlatego też muzułmanie nie uznają grzechu pierworodnego, obciążającego całą ludzkość. Winę ponosi jedynie Iblis (szatan), którego Allah wypędził z raju i skazał na tułaczkę aż do końca świata, kiedy to zostanie wtrącony do piekła. Wie, że nigdy nie trafi do raju, dlatego zazdrości on ludziom i przebiegłością stara się ich zwieść z właściwej drogi. Ma jednak nad nimi ograniczoną władzę, zwłaszcza nad muzułmanami, gdyż ci posiadając wolną wolę, potrafią mu się sprzeciwić².

W muzułmańskich publikacjach można odnaleźć wiele stwierdzeń, według których człowiek jest z natury dobry. Niech wystarczy następujący przykład: „Islam popiera dobrą naturę człowieka, prostuje jej drogi i pomaga w wytrwałości. (…) Islam nazywa siebie religią dobrej natury³. „Zatem zwróć swą twarz ku służbie dla religii w szczerym oddaniu. I idź za naturą stworzoną przez Allaha, za naturą, zgodnie z którą On ukształtował ludzkość” (sura Rzymianie, 30). W tym miejscu pojawia się problem, a mianowicie, w jaki sposób możliwe jest pogodzenie owego stanowiska z wierzeniem, według którego Allah jest stwórcą zarówno dobrych, jak i złych skłonności…

Zgodnie z islamską doktryną działanie człowieka jest do tego stopnia uzależnione od wszechmocy Allaha, iż ludzka wolność i odpowiedzialność stają się zupełnie iluzoryczne. Allah zadecydował z góry o wiecznym przeznaczeniu każdej jednostki, jej zbawieniu lub potępieniu"⁸.

Hadisy dostarczają istotnych informacji na kwestię predestynacji:
"Przekazał Abd Allah: Posłaniec Boga, prawdomówny i prawdziwie natchniony, powiedział: Każdy przebywa w łonie matki przez czterdzieści dni, a potem przekształca się w grudkę krwi zakrzepłej na taki sam czas, po czyn przekształca się w kęsek ciała na taki sam czas. Potem Bóg posyła anioła i nakazuje mu zapisać trzy rzeczy: zaopatrzenie, wiek oraz czy będzie przeklęty czy błogosławiony. Potem zostaje tchnięta w niego dusza. Na Boga, jeden z was – powiedział: człowiek – może pełnić uczynki ludzi Piekła, aż dzielić go od Ognia Piekielnego będzie tylko łokieć, i wtedy zaważa to, co mu pisane i zaczyna pełnić dzieła ludzi Raju i Raju dostąpi…. I człowiek może pełnić dzieła ludzi Raju pokąd od Raju dzielić go będzie tylko łokieć lub sążeń, i wówczas zaważa to, co mu pisane i zaczyna pełnić dzieła ludzi Ognia Piekielnego i w nim zajmie miejsce”⁹.

"Przekazał Anas Ibn Malik: Prorok, niechaj Bóg mu błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Bóg wyznacza anioła na stróża łona i anioł mówi: Panie, nasienie! Panie, skrzep! Panie, kęsek ciała! I jeśli Bóg pragnie dopełnić dzieła stworzenia, anioł pyta: Panie, mężczyzna czy kobieta? Przeklęty czy błogosławiony? (…) Jakiego wieku dożyje? I to wszystko zostaje spisane (…)”¹⁰.

Uderzającą cechą islamu stanowi przekonanie o całkowitym podporządkowaniu wszelkiego stworzenia Allahowi, przy czym ludzie i aniołowie właściwie pozbawieni są wolnej woli. Fatalistyczne postrzeganie ludzkiego życia przez islam bliższe jest niektórym sektom gnostyckim niż judaizmowi czy chrześcijaństwu. Allah rządzi nie tylko rytmami kosmicznymi, ale również wszystkimi działaniami aniołów i ludzi. Konsekwentnie przyjmując, jest równocześnie panem dobra i zła. Jest stwórcą tak szlachetności, jak i zbrodni, miłości i nienawiści. Może on zaprzeczać samemu sobie, co w groteskowy sposób koliduje z głoszoną przez muzułmanów doskonałością i wszechwiedzą boga islamu.

O ile w teologii chrześcijańskiej zło jest „efektem ubocznym” istnienia wolnej woli człowieka (czyli Bożym dopustem), to w islamie jest ono przejawem działania Alaha. W konsekwencji – jak kilka lat temu wspomniał Benedykt XVI w swoim słynnym wykładzie wygłoszonym w Ratyzbonie, w islamie mamy do czynienia z paradoksem: Allah może nakazać czcić swoim wiernym fałszywych bogów, a później skazać ich za to na wieczne potępienie!”¹¹.

Sporo światła na kwestię predestynacji i fatalizmu rzucają wypowiedzi byłych muzułmanów, m. in. Ayaan Hirsi Ali, która w swojej książce "Heretyczka" pisze: "Fatalizmem można do pewnego stopnia tłumaczyć (…) również niedoreprezentację muzułmanów w kręgach naukowych i technicznych. Owszem, (…) w IX w. muzułmańscy władcy Kordoby zbudowali bibliotekę, mogącą pomieścić nawet sześćset tysięcy ksiąg. Miasto miało brukowane aleje, oświetlenie uliczne i ok. 300 publicznych łaźni; w tym samym czasie Londyn był skupiskiem krytych słomą lepianek (…). Mimo to, jak zauważa Albert Hourani, zachodnie odkrycia naukowe okresu renesansu "nie odbiły się echem" w muzułmańskim świecie. (…) Proste zrzucanie winy za tę stagnację na zachodni imperializm brzmi nieprzekonująco; przecież świat muzułmański miał własne imperia: Mogołów, (…), Osmanów. Wiem, że to niemodny pogląd, ale myślę, że wiarygodniejszym wytłumaczeniem innowacyjnej niewydolności muzułmańskiego świata jest jego fatalizm"¹².

Patrząc na kwestię predestynacji z punktu widzenia chrześcijaństwa należy zwrócić uwagę na fakt, iż "(…) nie ma wątpliwości, że Pan Bóg z góry i odwiecznie zamierza, przeznacza to wszystko, co w czasie sprawuje, wynika to bowiem z samego pojęcia wszechwiedzy i wieczności Bożej. W szczególności więc pewnym jest, że Bóg odwiecznie zamierza dać łaskę i chwałę niebieską tym wszystkim, którym je potem w swoim czasie rzeczywiście daje"¹³.

Według św. Tomasza z Akwinu wolna wola człowieka stanowi przejaw jego podobieństwa do Boga: "(…) tak jak Bóg rozporządza całym wszechświatem, który jest od Niego zależny, tak jak Mu się to podoba i to w sposób w pełni wolny, tak też człowiek dysponuje, wedle swej woli i w sposób całkowicie wolny, tym wszystkim, co jest od niego zależne"¹⁴.

W Summie Teologicznej Akwinata rozważa następującą kwestię: "Czy ostatni akt poprzedzający oddzielenie duszy od ciała mógłby, zupełnie samodzielnie w stosunku do wcześniejszych działań, zadecydować w pewnych okolicznościach o losie duszy na całą wieczność i wysłużyć dla niej niebo?"

Doktor Anielski udziela odpowiedzi w pełni pozytywnej: "Tak, ale może się tak zdarzyć ze względu na miłosierdzie Boże oraz na to, że najczęściej inne działania w życiu człowieka były w pewien sposób przygotowaniem dla takiej łaski albo też dzieje się tak ze względu na modlitwy świętych dusz, które skłoniły Boga do takiego aktu najwyższego miłosierdzia"¹⁵.

Kościół Katolicki naucza, że odwiecznym przeznaczeniem człowieka jest zbawienie. Wynika to z faktu, iż "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16), a Jego zamiary względem ludzkości i każdego człowieka z osobna zmierzają do jego wiecznego szczęścia¹⁶.
"Posyłając swojego Syna Bóg objawił ludziom swoją najbardziej wewnętrzną tajemnicę, a mianowicie: jest On wieczną wymianą miłości – Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Człowiek natomiast został przeznaczony do udziału w owej wymianie"¹⁷. Św. Cyryl Jerozolimski naucza, że przeznaczeniem człowieka jest przybrane synostwo, zaś Chrzest Św. jest wszczepieniem wiernych w Chrystusa.¹⁸

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na fakt, iż Bóg, który stworzył człowieka wolnym, oczekuje od niego odpowiedzi w postaci współpracy z Jego łaską. W swojej niepojętej mądrości Bóg niejednokrotnie włącza ludzki grzech w swój plan zbawienia – tak jak to miało miejsce chociażby w przypadku zdrady Judasza, fałszywego procesu Jezusa Chrystusa i wydanego na Niego wyroku.

"Aniołowie i ludzie – stworzenia rozumne i wolne -muszą zdążać do swego ostatecznego przeznaczenia przez wolny wybór, a przede wszystkim przez miłość"¹⁹.

Kościół uczy również, że w ciągu całego swojego życia człowiek powinien współpracować z łaską Bożą celem osiągnięcia szczęścia wiecznego. Obdarzony wolną wolą, decyduje o swoim ostatecznym przeznaczeniu. Potępienie człowieka dokonuje się na skutek jego wolnego wyboru, a nie Bożego postanowienia²⁰. Dokonując wyborów, człowiek musi pamiętać o odpowiedzialności, jaka łączy się z wolnością. Jak stwierdził Doktor Kościoła, św. Jan od Krzyża, przedmiotem sądu, jakiemu po śmierci każdy musi zostać poddany, będzie miłość²¹.

Falarica

Kategoria: Myśl, Religia, Społeczeństwo