Danek: Kim jest opat
W Kościele katolickim tradycyjnie praktykować można różnorodne drogi duchowego wtajemniczenia. Najpełniejszą z nich podążają ci, którzy odosobniają się od świata i osiadają na całe życie w jednym miejscu, by całkowicie oddać się modlitwie, medytacji i sprawowaniu świętych obrzędów (liturgii) – mnisi i mniszki, tworzący w łonie ludu Bożego odrębny stan, niesprowadzalny do roli części stanu duchownego i nie zaliczany do stanu zakonnego. Na tym polega monastycyzm.
Skarby i umiejętności życia mniszego nie są jednak zamknięte – za murami opactw – dla wszystkich z wyjątkiem tych, którzy praktykują je w pełnym wymiarze. Pozostają one w pewnym stopniu dostępne dla każdego pobożnego katolika. Ks. Antoni Żurek pisze o świętym Bazylim Wielkim, jednym z twórców monastycyzmu: „Był przekonany, że styl ten – choć w nieco okrojonej wersji – można realizować także żyjąc w rodzinie, wśród ludzi, bez formalnego wstępowania do wspólnoty.” (1). W samych wspólnotach mnichów natomiast najwyżej stoją opaci.
Przyzwyczailiśmy się do tego, że zakonnicy żyją zorganizowani w klasztory, które w zakonach mniszych noszą nazwę opactw i kierują nimi opaci. Ale opat to ktoś więcej, niż przełożony klasztoru.
Wobec powierzonej mu wspólnoty mnichów – która sama złożyła swój los w jego ręce – opat jest zastępcą Boga. Taką godność przypisują mu autorzy stojący najbliżej źródeł monastycyzmu. Jednym z nich był Eugipiusz, który około 530 r. ułożył regułę dla włoskiego opactwa św. Seweryna. Korzystał przy tym nie tylko z własnych doświadczeń jako opata w Lukullanum, ale również z bogatego już dorobku kilku pokoleń mnichów trzech kontynentów. Ks. Kazimierz Obrycki pisze na ten temat: „Klasztor św. Seweryna w Lukullanum znajdował się w Kampanii, gdzie na początku VI wieku nastąpiło stopienie się różnych tradycji monastycznych wywodzących się z Italii, Afryki, Egiptu, Wschodu i Galii.” (2). Dzięki temu Eugipiusz mógł korzystać z najbardziej autorytatywnych tekstów mniszych młodej cywilizacji chrześcijańskiej: Reguły Pachomiusza (najstarszej znanej reguły zakonnej), Reguły Czterech Ojców czy Reguły św. Augustyna. Najwięcej jednak zaczerpnął z Reguły św. Bazylego oraz z poprzedzającej Regułę św. Benedykta anonimowej Reguły Mistrza. Właśnie z tej ostatniej przepisał fragment znany dzisiaj jako rozdział XXV reguły Eugipiusza, opatrzony tytułem „Jaki powinien być opat?”. Otwierają go słowa: „Opat, by godnie kierował klasztorem, powinien zawsze pamiętać o tym, co o nim jest powiedziane, i swoją postawą potwierdzać to, że jest doskonalszy od innych. Wierzymy bowiem, że on zastępuje w klasztorze Chrystusa, skoro nazywany jest jego przydomkiem, jak to powiedział Apostoł: »Lecz został wam dany duch przybrania za synów, w którym to duchu wołamy: Abba, Ojcze«.” (3). To wyniesienie opata ponad innych odzwierciedlają w widoczny sposób jego insygnia, a szczególnie zaznacza je w porządku symboli sedilla – tron opacki.
Następnie, opat jest dla członków swojej wspólnoty przewodnikiem dusz (4). Wprowadza mnicha w praktyki pozwalające mu otoczyć swoje serce duchowym pancerzem, który czyni je odpornym na pokusy i ataki złych mocy. Na Wschodzie, gdzie struktury klasztorne były luźniejsze, a zasady życia mniszego niesformalizowane, mnich znajdował sobie w tym celu „starca”, doświadczonego ascetę, by móc czerpać z jego porad; na Zachodzie osiągał go poprzez posłuszeństwo regule i opatowi.
Rozdział reguły Eugipiusza poświęcony charyzmatowi opackiemu zamykają słowa: „Opat zatem ma być mistrzem owej świętej sztuki, przypisując tajemnice tejże sztuki nie sobie, lecz Panu, którego łaska dokonuje w nas to wszystko, cokolwiek sami święcie i pobożnie sprawujemy.” (5). Opat służy więc jako mistagog, strażnik tajemnic – ale taki, który w nie inicjuje, a nie taki, który wzbrania do nich dostępu.
Jeśli zatem spotkacie kiedyś opata – a w dzisiejszym świecie wciąż jest to możliwe – bądźcie świadomi, z jakiego rodzaju osobą macie do czynienia i nie przegapcie swojej szansy.
Adam Danek
1. Antoni Żurek, Święty Bazyli Wielki, Kraków 2009, s. 95.
2. Kazimierz Obrycki, Wstęp, [w:] Eugipiusz, Żywot św. Seweryna. Reguła, Kraków 1996, s. 42.
3. Eugipiusz, Reguła, przeł. Kazimierz Obrycki, [w:] tenże, Żywot św. Seweryna. Reguła, s. 181. Przytoczone słowa Pisma Świętego (Rz 8,15) autor Reguły łączy z łacińskim wyrazem abbas (opat).
4. Przede wszystkim dla nich, ale nie tylko. Tę samą rolę może pełnić wobec osób z otaczających opactwo szerszych kręgów przynależności. Od średniowiecza ludźmi takimi byli oblaci – świeccy związani z konkretnym klasztorem benedyktyńskim. Do opactwa mogą też przybywać pielgrzymi ze świata zewnętrznego, którzy podróżują nawet z daleka, by skorzystać z duchowych rad opata.
5. Eugipiusz, Reguła, s. 182.
Ksiądz de Rancé (1626-1700), opat La Trappe, założyciel zakonu trapistów
Kategoria: Adam Danek, Publicystyka, Religia
