bp Armand-Jean du Plessis kard. i diuk de Richelieu
4 grudnia 1642 roku zmarł w Paryżu, w wieku 57 lat (ur. 9 IX 1585), bp Armand-Jean du Plessis kard. i diuk (duc) de Richelieu, książę Kościoła i mąż stanu; jego ojcem był zubożały szlachcic François du Plessis, który jednak wzbogacił się dzięki korzystnemu małżeństwu; imię otrzymał po ojcu chrzestnym, marsz. Armandzie de Gontaud, bar. de Biron (1524-1592); w 1607 został bpem Luçon, a w 1622 otrzymał od papieża Grzegorza XV (dzięki protekcji królowej-matki Marii Medycejskiej) kapelusz kardynalski; w 1614 był delegatem stanu pierwszego do Stanów Generalnych; w 1624 roku król Ludwik XIII mianował go swoim pierwszym ministrem: ciesząc się pełnym zaufaniem monarchy, stał się rychło wszechwładny, umacniając absolutyzm monarszy i rządząc przy pomocy prowincjonalnych intendentów królewskich; złamał potęgę arystokracji, zabraniając szlachcie działalności handlowej, prowadzenia wojen prywatnych oraz posiadania zamków warownych (których wiele zburzył); w interesie zarówno Kościoła, jak i państwa, osłabił także pozycję hugenotów, odbierając im (po wojnie w latach 1625-28) samodzielność polityczną oraz twierdze posiadane dotąd na mocy edyktu nantejskiego, acz gwarantując im wolność wyznania; jako minister przetrwał zwycięsko krótkotrwały kryzys w czasie tzw. dnia zawiedzionych (11 XI 1630), a także (1641-42) groźniejszy dla niego spisek księcia Gastona Orleańskiego i markiza Cinq-Marsa, zakończony ścięciem markiza i wygnaniem księcia; w 1631 powołał pierwszy w historii Francji stały periodyk – Gazette de France (wychodzącą do 1915), a w 1635 utworzył Akademię Francuską, mającą czuwać nad czystością i szlachetnością języka francuskiego: literaturą i teatrem też rządził absolutnie, narzucają im surowe rygory estetyczne i etyczne stylu klasycznego; w polityce zagranicznej kierował się wyłącznie interesem Francji, dążąc do osłabienia austriacko-hiszpańskich Habsburgów, toteż w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) nie wahał się nawet popierać przeciw nim protestanckiej Szwecji i mahometańskiej Turcji, acz nie angażował Francji w otwarty konflikt na obszarze Rzeszy; budził respekt, ale również strach i nienawiść, która przetrwała nawet pośmiertnie (sankiuloci sprofanowali jego grób w 1793, a Alexandre Dumas (starszy) utrwalił jego negatywny wizerunek jako złowrogiego „makiawelisty” w poczytnej powieści Trzej muszkieterowie; swoje zasady wyłożył w Testamencie politycznym, gdzie wyjaśniał, że jego dążeniem było przywrócenie Francji granic dawnej Galii oraz wzmocnienie autorytetu monarszego, który nie może być ograniczony ani przez prawo pozytywne, ani przez poddanych; nie cenił instytucji przedstawicielskich, gdyż „w społeczeństwie liczba głupców jest większa niż liczba mądrych”, a tylko wyjątkowe jednostki, poświęcające się służbie państwowej, potrafią zrozumieć sens racji stanu (raison d’état).
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
