Adm. Miklós Horthy de Nagybánya
18 czerwca 1868 roku urodził się w Kenderes (Węgry) adm. Miklós Horthy de Nagybánya, regent Królestwa Węgier w latach 1920-1944; pochodził z rodziny kalwińskiej; ukończył Akademię Morską w Fiume (Rijeka); w latach 1909-14 był adiutantem przybocznym cesarza i króla Franciszka Józefa I; w czasie I wojny światowej był dowódcą floty austro-węgierskiej, kilkakrotnie pokonał flotę włoską, za co otrzymał Order Marii Teresy; po rozpadzie Austro-Węgier był współorganizatorem kontrrewolucji przeciwko żydobolszewickiej „Węgierskiej Republice Rad”; w sierpniu 1919 wyzwolił Budapeszt, po czym został głównodowodzącym węgierskich sił zbrojnych, a 1 III 1920 Zgromadzenie Narodowe wybrało go na regenta królestwa; kierowany osobistymi ambicjami, dwukrotnie (marzec i październik 1921) uniemożliwił powrót na tron prawowitemu królowi Węgier Karolowi IV (jako cesarzowi austriackiemu – Karolowi I) Habsburgowi, zasłaniając się rzekomym wetem państw Ententy; jego długoletnie rządy były pierwszą w Europie prawicową dyktaturą autorytarną; jego strategicznym celem było również przekreślenie haniebnego traktatu z Trianon, który pozbawił Węgry 2/3 ich terytorium państwowego; we wrześniu 1939 odmówił Niemcom przepuszczenia Wehrmachtu przez terytorium Węgier przeciwko Polsce, a po klęsce Polski udzielał schronienia polskim uchodźcom cywilnym i wojskowym oraz umożliwił ewakuację na Zachód ok. 35 tysięcy polskich żołnierzy, formalnie internowanych; tolerował także działalność ekspozytury polskiego wywiadu oraz służby kurierskiej; w sierpniu 1940, w zamian za odzyskanie płn. części Siedmiogrodu, na mocy tzw. drugiego arbitrażu wiedeńskiego, musiał wyrazić zgodę na przystąpienie Węgier do Paktu Trzech (wraz z Niemcami i Włochami); w czerwcu 1941 Węgry przystąpiły do wojny z ZSSR przy boku Niemiec; po rozbiciu nad Donem podczas bitwy o Stalingrad 2. armii węgierskiej zaczął negocjować z aliantami koalicji antyhitlerowskiej zawieszenie broni i przejście na ich stronę; w reakcji na to Niemcy zaczęli 19 III 1944 okupację Węgier i narzucili regentowi proniemiecki rząd gen. Döme Sztójay’ego (1883-1946), jednak 23 sierpnia Horthy zdymisjonował ten rząd i uniemożliwił kontynuowanie wywózki węgierskich Żydów do Auschwitz; po przekroczeniu granicy węgierskiej przez Armię Czerwoną, Niemcy, aby uniemożliwić mu poddanie wojsk węgierskich, najpierw porwali jego syna, a 15 X 1944 aresztowali Horthy’ego i internowali w Niemczech; przejęty po wojnie przez armię amerykańską, pozostawał w niewoli do końca 1945 roku; występował jako świadek na procesie norymberskim; resztę życia spędził na emigracji w Portugalii, gdzie zmarł w 1957 roku.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
