Abel Bonnard
31 maja 1968 roku zmarł w Madrycie, w wieku 84 lat (ur. 19 XII 1883), Abel Jean Désiré Bonnard, poeta, powieściopisarz, eseista i polityk prawicowy; jego prawny ojciec był dyrektorem więzienia, a matka pochodziła z Korsyki, natomiast jego faktycznym, biologicznym ojcem był Joseph Napoléon, hr. (comte) Primoli (1851-1927), zw. Gégé, potomek (po kądzieli) Karola Lucjana Bonaparte, kolekcjoner, bibliofil, założyciel muzeum napoleońskiego w swoim pałacu i bywalec słynnego salonu Mme Arman de Cavaillet, będącej jednym z modeli Mme Verdurin w dziele Prousta; nie jest pewne czy był w ogóle ochrzczony; wunderkind, płynnie czytać i pisać nauczył się w wieku lat czterech, a naukę greki i łaciny zaczął w szóstym roku życia; jako dziecko i młodzieniec nie miał żadnych przyjaciół – rówieśników, żyjąc pośród książek, kolekcjonując egzotyczne znaczki, pasjonując się zwierzętami, a zwłaszcza ptakami i marząc o dalekich podróżach; do 10 roku życia miał tylko prywatnych nauczycieli, później uczył się w liceum w Marsylii, a następnie w elitarnych liceach paryskich Henryka IV i Ludwika Wielkiego; rozpoczął studia w École normale, po czym przeniósł się na Sorbonę, gdzie w 1905 uzyskał licencjat z literatury; jako poeta debiutował w 1906 i wkrótce uzyskał nagrodę poetycką Akademii Francuskiej; podróżował po Europie, zwłaszcza po Włoszech, był bywalcem salonów, w tym hr. Thérèse Murat, jego późniejszej kochanki; należał do kilku grup literackich, w tym do „Klubu Długich Wąsów” (Club des Longues moustaches), założonego przez symbolistycznego poetę Henri’ego de Régniera (1864-1936) oraz pisarza i dyplomatę Paula Moranda (1888-1976); w 1932 został wybrany do Akademii Francuskiej (fotel 12); utrzymując już wcześniej ożywione kontakty z osobistościami prawicy (Maurice Paléologue, André Tardieu, gen. Maxime Weygand), w połowie lat 20. ubiegłego wieku związał się z Action Française; w listopadzie 1933 otwierał wraz z Charlesem Maurrasem wykłady Instytutu AF, regularnie uczestniczył w kolokwiach „Powinowactw Francuskich” (Affinités françaises), bankietach Koła (Cercle) Fustel de Coulanges oraz w zebraniach Młodej Prawicy (Jeune Droite); w odczytach dotyczących polityki edukacyjnej opowiadał się za elitarnością, gdyż nauki „nie należy szerzyć na ślepo”, natomiast uważał, że edukacja winna być dostępna dla inteligentnych kobiet; wspierał też Hiszpanię Narodową, a w 1939, jako delegat Akademii na rocznicowe uroczystości Racine’owskie, poznał Antónia de Oliveirę Salazara; po zwycięstwie Frontu Ludowego (1936) napisał manifest polityki konserwatywnej, antyparlamentarnej i antydemokratycznej Les modérés [„Umiarkowani”], a wraz z gen. Weygandem i Bernardem Faÿ’em (1893-1978) założył Zgromadzenie Narodowe dla Rekonstrukcji Francji (Rassemblement nationale pour la reconstruction de la France); w tym okresie wciąż jeszcze był blisko Maurrasa, należąc do arystokratycznego koła rojalistów „Białe Oko” (L’Œillet blanc), oraz współorganizując wiec w Welodromie Zimowym na rzecz uwolnienia Maurrasa z więzienia, lecz od 1937 politycznie się zradykalizował, nawiązując współpracę z narodowo-rewolucyjną Francuską Partią Ludową (Parti populaire français) eks-komunisty, a później faszysty Jacquesa Doriota (1898-1945); wstąpił do Komitetu Francusko-Niemieckiego i odbył podróż do III Rzeszy, gdzie spotkał się i przeprowadził wywiady z Hitlerem i z Alfredem Rosenbergiem; poznał także Ernsta Jüngera i Leni Riefenstahl; choć wcześniej występował przeciwko antysemityzmowi, zerwał swoje żydowskie przyjaźnie i znajomości; po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku zajął stanowisko kolaboracjonistyczne w najdalej idącym sensie; ze względu na intensywność jego kontaktów z ambasadorem Ottonem Abetzem zyskał sobie nawet przezwisko „Abetz Bonnard”; w marcu 1941 pisał, że raduje się, iż został „wyzwolony z Oświecenia”, a w „Je suis partout” ogłosił swoje zerwanie z rojalizmem i Maurrasem z powodu jego antygermanizmu; był jednym z siedmiu pisarzy francuskich (nadto: R. Brasillach, J. Chardonne, P. Drieu La Rochelle, R. Fernandez, A. Fraigneau, M. Jouhandeau), którzy przyjęli zaproszenie J. Goebbelsa na Międzynarodowy Kongres Literatury w Weimarze (21-26 XI 1941); wspierał utworzenie Legionu Ochotników Francuskich przeciwko Bolszewizmowi (LVF); opowiadał się też za „umięśnioną wizją rewolucji narodowej” i 24 I 1941 został członkiem Rady Narodowej (Conseil national) Państwa Francuskiego (État français); 18 IV 1942 został mianowany ministrem edukacji narodowej w rządzie Vichy; eliminował z instytucji edukacyjnych Żydów i zorganizował wystawę hitlerowskiego rzeźbiarza Arno Brekera; choć publicznie wychwalał marszałka Pétaina, w głębi ducha miał mu za złe jego rezerwę w stosunku do Niemców, nazywając go w prywatnych zapiskach „szczupakiem pływającym w wodzie święconej”; prowokacyjnie wręcz stylizował się na homoseksualistę (acz wcale nie jest pewne czym był nim, a raczej biseksualistą, naprawdę); od 16 XII 1942 był również członkiem Rady Miejskiej w Paryżu; po ostatnim posiedzeniu Rady Ministrów (17 VIII 1944), wyjechał, w ślad za internowanym przez Niemców Marszałkiem, do Sigmaringen; 2 V 1945, w towarzystwie m.in. premiera Pierre’a Lavala (1883-1945), wyleciał samolotem wypożyczonym przez niemieckiego dyplomatę Rudolpha Rahna w kierunku Hiszpanii; po wylądowaniu koło Barcelony został wraz z innymi internowany w twierdzy zamku Montjuïc; w międzyczasie, znajdując się na „czarnej liście” pisarzy – kolaborantów, po 15-minutowej rozprawie został lipca skazany zaocznie przez sąd francuski na karę śmierci, konfiskatę majątku i degradację narodową, co pociągało za sobą także wykluczenie z Akademii Francuskiej; władze hiszpańskie zwolniły go z internowania w styczniu 1946, a w czerwcu udzieliły mu azylu politycznego; kiedy w marcu 1958 francuski Wysoki Trybunał Sprawiedliwości wznowił proces jego i kilku innych czołowych funkcjonariuszy Vichy, dobrowolnie przyleciał 1 lipca do Paryża, aby stawić się na tym procesie; na lotnisku został tymczasowo aresztowany, ale wkrótce zwolniony i mógł odpowiadać w wolnej stopy; po dwugodzinnej rozprawie 22 III 1960 anulowano wyrok śmierci, ale utrzymano w mocy degradację narodową oraz skazano go na 10 lat banicji ze skutkiem od 20 V 1945; nie mogąc pogodzić się z tym „moralnym piętnem”, Bonnard uznał, że nie ma już dla niego miejsca we Francji i powrócił do Madrytu, gdzie mieszkał do końca życia, utrzymując się z lekcji francuskiego; regularnie spotykał się z Léonem Degrelle’m i płk. Ottonem Skorzennym, odwiedzał go też Jean-Marie Le Pen; przed śmiercią odmówił „pociechy od religii chrześcijańskiej”, a na jego stoliku nocnym znaleziono Koran i Schopenhauera; jak pisał Olivier Mathieu (co jednak kwestionuje inny biograf – Philippe Baillet) „jego jedyną metafizyką była Sztuka przez wielkie „S”, jego jedyną religią był panteizm, a jego prawdziwą wiarą – pogaństwo”.
Prof. Jacek Bartyzel
Kategoria: Jacek Bartyzel, Kalendarium
